معرفي رشته بيوشيمي
بيوشيمي يا شيمي حيات، علم مطالعه ساختار و ويژگيهاي مواد موجود در سلولها و بدن جانداران و بررسي واكنشهاي شيميايي در آنها ميباشد. بيوشيمي را همه بهعنوان شاخهاي از زيستشناسي ميشناسند اما شاخه اي از شيمي آلي نيز به شمار ميآيد. در واقع نام لاتين واژهي بيوشيمي: Biochemictry خود از دو بخش Bio به معني "زيست" و Chemistry يا همان "شيمي" تشكيل يافته كه برگردان لغوي آن به معني "زيست شيمي" ميباشد كه اين خود نشان از تلفيقي بودن اين دانش و بين رشتهايي بودن ماهيت آن بين رشتههاي زيست شناسي و شيمي آلي است. هدف رشته بيوشيمي تبيين مولكولي تمام فرآيندهاي شيميايي سلولهاي زنده، درك كامل تمام فرآيندهاي شيميايي مرتبط با سلولهاي زنده در سطح مولكولي، تلاش براي شناخت چگونگي آغاز حيات، به دست آوردن درك واضح از واكنشهاي شيميايي درون سلول زنده و همچنين ارتباط اين واكنشها با ساختار و كار سلول است. دانش بيوشيمي كه در آن از روشهاي شيميدانان براي درك و شناخت فرايندهاي فناوري زيستي كه درون موجودات زنده روي ميدهد استفاده ميشود، داراي اهميت روزافزوني است؛ تمام گياهان و جانوران از تركيبهاي شيميايي ساخته شدهاند و وظيفه بيوشيميست ها آن است كه ساختمان اين مواد و نقش آنها را در حيات موجودات زنده بررسي و شناسايي كنند. كربوهيدراتها، ليپيدها، پروتئين ها و اسيدهاي نوكلئيك مانند DNA فقط تعدادي از مولكولهاي زيستي هستند كه موضوع مطالعه بيوشيميستها يا همان زيستشيميدانها به شمار ميآيند.
زمينههاي مطالعاتي و پژوهشي رشته بيوشيمي
رشته بيوشيمي در سه زمينه مختلف به بحث و بررسي ميپردازد؛
- بيوشيمي ساختماني: Structural Biochemistry كه به بررسي ساختار يك مولكول مثل كربوهيدرات، پروتئين، ليپيد و ديگر مولكولهاي حياتي (بيوشيميايي) ميپردازد.
- بيوشيمي متابوليسمي: Metabolic Biochemistry بررسي واكنشهاي متابوليكي و مسيرهايي كه مواد مغذي مانند كربوهيدراتها، پروتئينها و چربيها در سوخت و ساز طي ميكنند را مورد بررسي قرار مي دهد.
- بيوشيمي باليني (كلينيكي): Clinical Biochemistry علمي است كه به بررسي علل بروز بيماري ها ميپردازد و ارتباط بيماريها را با ملكول هاي زيستي مورد مطالعه قرار ميدهد. امروزه به طور صد در صد مشخص شده است كه بيشتر بيماري هايي كه داخلي هستند نه به واسطه عوامل خارجي بلكه مانند ديابت پايه بيوشيميايي دارند. در واقع ۵۰ تا ۹۰ درصد بيماريهاي دام و انسان ناشي از بروز اختلال در واكنشها و فرايندهاي بيوشيميايي يا تحتتاثير عملكرد نادرست مهاركنندههاي بيوشيميايي (هورمونها) يا بيوكاتاليستها (آنزيمها) رخ ميدهند.
مقاطع تحصيلي رشته بيوشيمي در ايران
رشته بيوشيمي در ايران در هيچ دانشگاهي در مقطع كارداني ارايه نميشود. در مقطع كارشناسي، اين رشته در حال حاضر فقط در واحدهاي دانشگاه آزاد اسلامي و تحت عنوان "زيستشناسي سلولي و مولكولي- بيوشيمي" ارايه ميشود. تاكنون اين رشته در مقطع كارشناسي توسط دانشگاههاي دولتي و پيام نور به صورت اختصاصي ارايه نشده است.
در ايران مقطع كارشناسيارشد رشته بيوشيمي در دو گرايش بيوشيمي (محض يا عمومي) شامل زمينههاي مطالعاتي بيوشيمي ساختماني و متابوليكي و گرايش بيوشيمي باليني ارايه ميشود. مقطع كارشناسيارشد رشته بيوشيمي محض يا عمومي كه به آن "كارشناسيارشد بيوشيمي وزارت علوم" يا به اختصار "كارشناسيارشد بيوشيمي" نيز گفته ميشود، توسط دانشگاههاي دولتي زيرمجموعهي وزارت علوم، دانشگاه پيامنور، برخي از موسسات آموزش عالي غيرانتفاعي و البته دانشگاه آزاد اسلامي ارايه ميشود. رشته "كارشناسيارشد بيوشيمي باليني" به طور معمول بوسيله دانشگاههاي علوم پزشكي زيرمجموعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي ارايه ميشود.
با توجه به اينكه متولي برگزاري دو گرايش رشته بيوشيمي در مقطع كارشناسيارشد دو وزارتخانه علوم و بهداشت ميباشند دارندگان مدرك كارشناسي مجاز به ادامه تحصيل در اين دو گرايش نيز براي ورود به هريك از آنها بايد در آزمون ورودي جداگانه شركت نمايند. اگرچه فارغالتحصيلان تمامي دورههاي كارشناسي زيستشناسي علوم سلولي- مولكولي به ويژه بيوشيمي مجاز به شركت در هر دو گرايش كارشناسيارشد بيوشيمي و بيوشيمي باليني هستند با اين وجود مواد درسي مورد امتحان و ضرايب آنها در هر آزمون با ديگري متفاوت است. هرچند در هر دو آزمون بالاترين ضريب امتحاني مربوط به دروس پايه و تخصصي بيوشيمي ميباشد.
هر يك از دو گرايش رشته بيوشيمي در مقطع كارشناسيارشد به طور جداگانه در مقطع دكتري تخصص نيز ادامه مييابند؛ در دوره دكتري گرايش بيوشيمي توسط دانشگاههاي زيرمجموعه وزارت علوم و همچنين دانشگاه آزاد اسلامي (واحدهاي فلاورجان و علوم و تحقيقات تهران) و گرايش بيوشيمي باليني تنها توسط دانشگاههاي علوم پزشكي زيرمجموعه وزارت بهداشت برگزار ميشود؛ البته با اين ويژگي كه دارندگان مدرك كارشناسيارشد هر دو گرايش، اين اختيار را دارند تا در آزمون ورودي دكتري گرايش ديگر نيز شركت نمايند.
فرصتهاي شغلي براي فارغالتحصيلان رشته بيوشيمي
- اشتغال در آزمايشگاههاي تشخيص طبي و بيمارستانها
- اشتغال در آزمايشگاههاي حفاظت محيطزيست، و تست مواد مخدر
- اشتغال در آزمايشگاههاي وزارت كشاورزي و اداره نظارت بر غذا و دارو
- شركتهاي داروسازي
- شركتهاي بيوتكنولوژي
- شركتهاي سازنده مواد آرايشي
- شركتهاي توليد مواد غذايي
- آموزش در مدرسه و دانشگاه
- توانا در تأسيس شركتهاي دانش بنيان در حوزه علم بيوشيمي