سیتومگالوویروس (CMV) یک نوع ویروس از خانواده ویروس هرپس است که می‌تواند افراد را در تمام سنین آلوده کند. ولی آلودگی به این ویروس اغلب در کودکی و نوجوانی ایجاد می‌شود.

  این عفونت‌ عموما بدون علامت است، ولی در جنین و افراد مبتلا به نقص ایمنی می‌تواند مشکلات قابل توجهی را ایجاد کند.CMV از طرق گوناگون به فرد منتقل می‌شود.

 

راه‌های انتقال CMV

 

- انتقال از طریق تماس فردی: CMV در طول تماس‌های فردی از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شود. ویروس در بزاق، ادرار، خون، مدفوع، اشک چشم، شیر مادر و ترشحات دهانه رحم فرد آلوده وجود دارد و افراد مستعد از طریق بوسیدن، ارتباط زناشویی، استفاده از ظروف آلوده به ویروس، آلوده می‌شوند.

 - از طریق انتقال خون یا پیوند عضو: CMV می‌تواند از طریق اهداکننده آلوده به گیرندگان عضو، بافت، مغز استخوان یا خون منتقل شود.

 - انتقال از طریق مادر به نوزاد: CMV اغلب هنگام عبور از کانال زایمان یا در طی دوران شیردهی از مادر به نوزاد منتقل می‌شود. به دلیل انتقال ایمنی در طول بارداری از مادر به فرزند، نوزادان مادرانی که قبل از بارداری به CMV مبتلا شده‌اند بدون علامت و سالم خواهند بود.

 نوزادانی که حین یا بعد از تولد به ویروس آلوده شوند در معرض خطر عوارض جسمی یا مغزی ناشی از عفونت مادرزادی قرار نمی‌گیرند. البته نوزادان نارس نیاز به توجه و دقت بیشتری دارند.

 - انتقال از طریق مادر به جنین: CMV می‌تواند از مادر به جنین به دلیل عفونت اولیه یا ثانویه مادر منتقل شود. هنگامی که جنین قبل از تولد دچار عفونت CMV می‌شود تحت عنوان عفونت مادرزادی CMV شناخته می‌شود. تقریبا در 90 درصد موارد، نوزادان مبتلا به عفونت مادرزادی بدون علامت به دنیا می‌آیند ولی در10 درصد از موارد، اختلالاتی را نشان می‌دهند، علاوه بر این CMV می‌تواند یکی از علل عفونی سقط جنین نیز باشد.

 

علائم بالینی عفونت CMV

 در اطفال و بزرگسالان سالم در 90 درصد موارد عفونت بدون علامت بوده یا دارای نشانگانی نظیر تب، گلودرد، خستگی و تورم غدد لنفاوی است.

 

تشخیص CMV مادرزادی

 

CMV مادرزادی از طریق جداسازی ویروس از ادرار، بزاق یا بافت‌های بدن در طول سه هفته اول زندگی نوزاد تشخیص داده می‌شود. ولی دفع ویروس در ادرار تا یک سال و بیشتر هم ممکن است ادامه داشته باشد.

 

علائم و نشانه‌های CMV مادرزادی

 

کوچکی اندازه سر(میکروسفالی)، کاهش رشد درون رحمی، نقاط قرمزرنگ ریز و کوچک روی پوست، بزرگی کبد و طحال، زردی، تغییرات فاکتورهای خونی (کم‌خونی، کاهش پلاکت‌ها)، مشکلات ریوی (پنومونی)، تشنج، شلی یا سفتی عضلات، رسوب کلسیم در مغز، کاهش بینایی یا شنوایی از جمله علائم و نشانه‌های CMV مادرزادی هستند.

 برخی ناتوانی‌های شایع عبارتند از: کری، کوری، اختلالات رشد و حرکت، تشنج، عقب‌ماندگی جسمی و ذهنی. اگرچه برخی از این علائم کاهش می‌یابد ولی بسیاری از آنها با درجات مختلف برای تمام عمر باقی می‌ماند.

 اغلب نوزادان متولد شده با CMV مادرزادی عفونت نهفته یا بدون علامت دارند و به همین دلیل در بدو تولد تشخیص داده نمی‌شوند. در حالی که 15 تا 10 درصد آنان درجاتی از کاهش شنوایی، اختلالات بینایی و مشکلات رشد و نمو یا آموزشی را در طول زمان نشان می‌دهند.

 

 سوالات شایع در مورد CMV مادرزادی:

 

- احتمال آلودگی مادر آلوده به CMV، چگونه است؟

 وقتی مادر در حین حاملگی برای اولین بار به CMV مبتلا می‌شود اثرات آن بر جنین حائز اهمیت است. در حالی که عفونت ثانویه مادر تاثیر چندانی بر جنین ندارد و فقط در کمتر از یک درصد موارد عفونت ثانویه، نوزاد دچار مشکلات ناشی از عفونت می‌شود.

 

- پیگیری‌های لازم بعد از تشخیص CMV مادرزادی چیست؟

 پس از تولد نوزاد باید همانند سایر نوزادان برای ویزیت‌های مرتب تحت نظر پزشک متخصص کودکان قرار بگیرد. در هنگام تولد نوزاد از نظر علائم و نشانه‌های CMV مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد و آزمایشات لازم درخواست می‌شود و در صورت مشاهده هر گونه اختلال، پیگیری‌های بعدی ضروری خواهد بود.

 همچنین به منظور تعیین درگیری مغزی، چشمی یا شنوایی، سی تی اسکن مغز و معاینه چشم پزشک و متخصص گوش و حلق و بینی ضروری است و پس از آن نیز این معاینات باید به طور سالیانه ادامه یابد. به دلیل نیازهای کودک باید از نظر رشد و نمو کاملا تحت نظر باشد و مثل سایر کودکان واکسیناسیون معمول را نیز انجام دهد.

 

- آیا مشکل شنوایی کودک بدتر خواهد شد؟

 شایع‌ترین ناتوانی ناشی از CMV مادرزادی کاهش شنوایی است که اغلب هم به مرور زمان بدتر می‌شود. بنابراین پیگیری سالیانه شنوایی سنجی ضروری است تا با تشخیص به موقع و اقدام مناسب جهت درمان و رفع مشکلات شنوایی کودک، بتوان از مشکلات بعدی جلوگیری نمود. استفاده از سمعک یا سایر وسایل کمک شنوایی (خارجی یا داخلی) ممکن است برای موارد شدید کاهش شنوایی در کودکان ضروری باشد.

 

- آیا دفع ویروس در کودک باید بررسی شود؟

 CMV از کودکان آلوده رفع می‌شود. طول مدت و میزان دفع ویروس از کودکی به کودک دیگر متفاوت است و نیازی به بررسی مرتب دفع ویروس در کودک وجود ندارد.

 

- آیا تستی وجود دارد که استعداد ابتلا به CMV را در حاملگی مشخص کند؟

 هر زنی که در سنین باروری قرار دارد باید از نظر سابقه ابتلا به CMV بررسی شود، لذا بهتر است قبل از حاملگی با پزشک خود به منظور آزمایش خون و کنترل سطوح آنتی‌بادی علیه CMV مشورت نماید. در صورتی که در خون زن CMV IgG مثبت باشد نشان‌دهنده سابقه تماس فرد با ویروس در گذشته است و به ندرت نشانگر عفونت حاد است، در حالی که وجود CMV IgM در خون معمولا نشان‌دهنده عفونت حاد و اخیر است. در صورتی که خون فرد فاقد هر دو آنتی‌بادی باشد او مستعد ابتلا به عفونت اولیه CMV است و لازم است تا پایان حاملگی احتیاط‌های خاصی را رعایت کند.

 

- آیا CMV مادرزادی در نوزادان بعدی نیز ایجاد خواهد شد؟

 احتمال تولد نوزاد دیگری با CMV مادرزادی بسیار بعید است. هنگامی که فردی قبلا به عفونت CMV مبتلا شده است بدن او بر علیه آن آنتی‌بادی تشکیل می‌دهد، حضور این آنتی‌بادی همراه با سایر عوامل دفاعی بدن مادر، جنین بعدی را از ابتلا به بیماری شدید CMV حفاظت می‌نماید.

 

- آیا می‌توان از ابتلا به CMV پیشگیری نمود؟

 عفونت CMV در بین کودکان نوپا و مهدکودکی شایع است و اغلب در میان افراد خانواده یا بچه‌های یک مهدکودک گسترش می‌یابد. به طور کلی ابتلا به عفونت در انسان در هر زمانی می‌تواند رخ دهد ولی در زمان‌های خاصی از جمله دوران بارداری باید از ابتلا به عفونت پیشگیری نمود که این امر توسط رعایت دقیق نکات بهداشتی امکان‌پذیر است.

 احتیاط‌های عمومی که توسط کارکنان بهداشتی در تماس با بیماران عفونی رعایت می‌شود برای پیشگیری از انتقال CMV موثر است. هر چند هیچ اقدامی کاملا خطر انتقال CMV را از بین نمی‌برد، ولی توصیه‌های زیر می‌تواند کمک‌کننده باشد:

 

- از بوسیدن لب‌ها و گونه‌های کودکان زیر شش سال خودداری کنید، ولی می‌توانید آنان را در آغوش بگیرید یا پیشانی‌شان را ببوسید.

 

- از ظروف غذاخوری، غذاهای نیم خورده یا لوازم بهداشتی مشترک استفاده نکنید.

 

- بعد از تعویض کهنه مرطوب یا تماس با بزاق کودکان، دست‌ها را با آب و صابون بشویید.

 

- از آنجایی که کودکان اغلب اسباب‌بازی‌ها را به دهان می‌برند، برای ضدعفونی کردن اسباب‌بازی‌ها از محلول وایتکس رقیق شده در آب یا آب و صابون (به نسبت 1 به 9) استفاده نمایید.

 

- حضور در مکان‌های بسته و شلوغ و قرار گرفتن در معرض تنفس و ترشحات تنفسی می‌تواند برای افراد مستعد خطرناک باشد.

 

 - آیا واکسن و درمان دارویی برای CMV وجود دارد؟

 

اگرچه واکسن‌های مختلفی در دست مطالعه است، هنوز کارایی هیچ‌کدام برای حفاظت از انسان بر علیه CMV اثبات نشده است. همچنین اخیرا داروهای جدیدی بر علیه CMV تولید شده که پزشکان در حال بررسی اثر آنها در درمان عفونت CMV در حین یا قبل از حاملگی هستند.