فیزیولوژی غدد درون ریز

فیزیولوژی  غدد درون ریز

  فیزیولوژی  غدد درون ریز , endocrine-physiology , مقدمات اندوکرینولوژی , هورمونهای هيپوفيزي و کنترل انها توسط هیپوتالاموس , هورمونهای تیروئیدی , هورمونهای قشر فوق کلیوی ,  هورمونهای پانکراس , هورمونهای موثر در تنظیم متابولیسم کلسیم و فسفات , فیزیولوژی غدد جنسی , تفکیک جنسی و رشد , اعمال تولید مثلی و هورمونهای مردانه , اعمال تولید مثلی و هورمون زنانه , تقسیم بندی انواع هورمونها بر اساس ساختار , انواع رسپووهای هورمونی , کنترل ترشح هورمون ها , انواع سلولهای غده هیپوفیز , سیستم باب هیپوفیزی , منظور از POMC , رسپتور هورمون رشد , اثرات متابولیک هورمون رشد , سوماتو مدين‌ها و اثرات آنها , مکانیسم فيدبك منفي هورمون رشد , هورمونهای غده هیپوفیز خلفي ,  پمپ يدور و مکانیسم بدام انداختن يد در سلول تیروئید , تیروگلوبولین عوامل موثر در سنتز و ترشح هورمونهای تیروئیدی , انتقال پلاسمایی هورمونهای تیروئیدی , نقش عوامل افزاینده و کاهنده – TBG بر میزان هورمونهای تیروئیدی , اعمال فیزیولوژیک هورمون های تیروئید نواحی مختلف قشر فوق کلیه , ویژگیها و اعمال آلدوسترون , ویژگیها و اعمال فیزیولوژیک کورتیزول , انواع سلولهای جزایر پانکراس و ترشحات آنها , رسپتور انسولین , اثرات فیزیولوژیک انسولین , عوامل تحریک کننده گلوکاگون و اثرات , فیزیولوژیک گلوکاگون , اثرات هورمونهای سلولهای جزایر بر روی یکدیگر , ویتامین D و نقش آن در هومئوستارکلسیم و مغز , نقش پاراتورمون در هومئوستاز کلسیم و مغز , عوامل موثر در تنظیم ترشح پاراتورمون , نقش کلسی تونین در تنظیم متابولیسم کلسیم و مغز , نقش MIS یا آنتی مولرین هورمون مراحل بلوغ , علت منوپوز و اتفاقات همراه آن , پرولا کتین , سد خونی – بیضه ای , هورمونهای مؤثر بر اسپرماتوژنز , نقش سلولهای ليديگ و سرتولي , اعمال ستوسترون و دی هیدروتستوسترون , دوره فولیکولي و دوره رحمی و ویژگی های هر دوره , فیدبک مثبت استروژني عوامل هورمونی موثر در اوولاسیون , استروژن و پروژسترون و اثرات آنها , نقش هورمون ریلاکسین در مردان و زنان , عوامل هورمونی دربارداری ,

 

 

فصل 1- مقدمات اندوکرینولوژی

فصل 2- هورمونهای هيپوفيزي و کنترل انها توسط هیپوتالاموس

فصل 3- هورمونهای تیروئیدی

فصل 4- هورمونهای قشر فوق کلیوی

فصل 5- هورمونهای پانکراس

فصل 6- هورمونهای موثر در تنظیم متابولیسم کلسیم و فسفات

فصل 7- فیزیولوژی غدد جنسی

1-7 تفکیک جنسی و رشد

2-7 اعمال تولید مثلی و هورمونهای مردانه

3-7 اعمال تولید مثلی و هورمون زنانه

 

 

 

فصل 1-  مقدمات اندوکرینولوژی

 

Hot points

  1. تقسیم بندی انواع هورمونها بر اساس ساختار
  2. انواع رسپووهای هورمونی
  3. کنترل ترشح هورمون ها

 

فصل 1- مقدمات اندوکرینولوژی

سه دسته کلی هورمون ها وجود دارد:

  1. هورمون های پروتئینی و پلی پپتيدي: شامل هورمون های ترشح شده توسط غده هیپوفیز قدامی – خلفی – پانکراس (انسولین – گلوکاگون) پاراتیروئید (هورمون پاراتورمون) ...
  2. هورمون های استروئیدی: شامل هورمونهای قشر آدرنال (کورتیز ول و آلدوسترون)، تخمدان ها (استروژن و پروژسترون) بیضه ها (تستوسترون) و جفت (استروژن و پروژسترون)
  3. مشتقات اسیدامینه تیروزین شامل هورمونهای (T4,T3) و هورمونهای مغز آدرنال (اپی نفرین و نوراپی نفرین)

 

ویژگی هورمون های پروتئینی

بخش عمده هورمونهای بدن را تشکیل می دهند. در رتيکوام سارکوپلاسمیک سلولهای غده درون ریز سنتز شده ابتدا به صورت پره پر و هورمون که پروتئین بزرگ و غیر فعال است و سپس پروهورمون ها را می سازد که جهت بسته بندی وارددستگاه گلری می شود در این روند آنزيم‌های موجود در وزیکول ها پروهورمون ها را می شکند تا هورمون های کوچک و فعال تشکیل شوند. این هورمون ها تا زمان نیاز دروزیکولهای ترشحی ذخیره می شوند.

از طریق اگزوسیتوز وزیکول ترشحی بداخل خون می روند.

ویژگی هورمون های استروئیدی

ساختار شیمیایی مشابه کلسترول است و پیش ساز آنها در اکثر موارد کلسترول است. محلول در چربی هستند. ذخایر هورمونی بسیار  کمی از این دسته وجود دارد این هورمون ها از طریق انتشار وارد مایع میان بافتی و سپس خون می شوند.

ویژگی هورمون های آمینی

هورمون های تيروزيني در تيروئيد  ساخته شده و انبار می شوند بعد از ترشح به خون بخش عمده آن با گلوبولین گیرنده تیروکسین باند شده و به اهستگی هورمون را به بافت هدف آزاد می کند.

اپی نفرین و نوراپی نفرین هم در مغزفوق کلیه تشکیل شده و تا زمان ترشح انبار می شوند و مشابه هورمون های پروتئيني، اگزوسیتوز می‌شوند.

کنترل ترشح هورمون‌ها

به سه صورت انجام می شود: 1. کنترل فیدبکی منفی که از ترشح بیش از حد هورمون جلوگیری می کند. در این حالت درجه فعالیت ثابت هدف بعنوان یک متغير کنترل شونده عمل می کند و اگر از یک حد مناسب بالاتر برود سیگنالهای فیدبکی قوی به غده درون ریز می‌رسد تا ترشح هورمون را کاهش بدهد.

  1. کنترل فیدبکی مثبت که باعث افزایش ترشح هورمون می شود مثال بارز آن، افزایش ترشح LH ناشی از اثر تحریک استروژن بر سلولهای غده هیپوفیز است.
  2. تغییرات دوره ای در ازاد شدن هورمون که تحت اثر تغییرات فصلی و مراحل مختلف تکامل دوره شبانه روزی یا خواب قرار دارد.

انتقال هورمون ها در خون

عمدتا هورمون های محلول در آب (پپتيدها – کاتكول آمین‌ها) در پلاسما حل شده و به بافت هدف منتقل می شوند.

هورمون های استروئیدی و تیروئیدی در خون عمدتا به پروتئین‌هاي و پلاسما باند شده تا به بافت هدف برسند.

مکانیسم عمل هورمون ها

اولین قدم در عمل هورمون چسبیدن به رسپتورهای اختصاصي در سلول هدف است. بر اساس انواع هورمون ها سه نوع رسپتور وجود دارد:

  1. رسپتور‌هاي سطح غشایی : که بیشتر برای هورمون های پروتئینی – ببتدی – کاتکول وجود دارد

2.رسپتورهای سیتوپلاسمی: مخصوص هورمون های استروئیدی  است

  1. رسپتورهای موجود در هسته سلول: رسپتورهاي هورمون های تیروئیدی از اين نوع هستند.

نکته – هورمونها می توانند باعث تنظیم کاهش یا تنظیم افزایش تعداد رسپتورهای خود در سلول شوند.

 

انواع مکانیسم های سلولی وابسته به رسپتور

  1. رسپتورهای متصل به کانال یونی: در این حالت مجموعه هورمون - رسپتورباعث باز یا بسته شدن کانال یونی مرتبط رسپتور می شوند.
  2. رسپتورهای هورمونی متصل به پروتئین G: در این حالت اتصال هورمون به رسپتور فعال کردن انواع G-پروتئين ها سبب ایجاد پاسخ در سلول می شود.
  3. رسپتورهای هورمونی متصل به آنزیم ها: بعضی رسپتورها در صورت فعال شدن بطور مستقیم به صورت آنزیم عمل می کنند یا در ارتباط نزدیک با آنزیمهایی هستند که فعال می شوند مثلا رسپتور هورمون لپتین که هورمونی است که توسط سلولهای چربی ترشح شده و در تنظیم اشتها و تعادل انرژی مهم است. این رسپتور عضو مهم خانواده رسپتورهای سایتوکاینی است که از طریق آنزیم تیروزین کیناز از مسير STAT-JAK فعالیت می کند.
  4. رسپتورهای داخل سلولی هورمون ها: هورمون های استروئیدی آدرنالی و گنادی – هورمون‌های تیروئیدی – رتينوئید و ویتامین D به رسپتورهای داخل سلول متصل می‌شوند. در این موارد مجموعه هورمون – رسپتور فعال شده به یک توالی پیش برنده از DNA متصل شده و در نهایت نسخه‌برداری از ژن های ویژه ای را فعال یا تضعیف می کند.

نکته مهم

  1. ACTH – کلسی تونین – کاتکول امین ها (رسپتوربتا) ، CRH، FSH، گلوکاگون – hCG – PTH- LH TSH –، سکرتین و ADH (رسپتور V2) از cAMP بعنوان پیامبر ثانوی استفاده می کنند.
  2. کاتکول امین ها (رسپتور آلفا) – GHRH – GnRH – اکسی توسین – ADH , (رسپتور V1) TRH از DAG , IP3 بعنوان پیامبر ثانوی استفاده می کنند.

خلاصه

  • هورمون ها به سه صورت پروتئینی – استروئیدی – مشتقات تیروزینی هستند
  • عموما هورمون های محلول در آب در پلاسما حل شده و هورمون های استروئیدی و تیروئیدی به پروئین های پلاسمایی باند هستند.
  • سه نوع رسپتورد برای هورمون ها وجود دارد: رسپتورهای غشایی سیتوپلاسمی و هسته ای.

 

 

فصل 2-  هورمونهای هيپوفيزي و کنترل آنها توسط هیپوتالاموس

 

Hot points

  1. انواع سلولهای غده هیپوفیز
  2. سیستم باب هیپوفیزی
  3. منظور از POMC
  4. رسپتور هورمون رشد
  5. اثرات متابولیک هورمون رشد
  6. سوماتو مدين‌ها و اثرات آنها
  7. مکانیسم فيدبك منفي هورمون رشد
  8. هورمونهای غده هیپوفیز خلفي

  

 

غده هیپوفیز از 2 بخش مجزا تشکیل شده است:

  • هیپوفیز قدامی = آدنوهیپوفیز که در دوران جنینی از کیسه ی راتکه که یک فرورفتگی جنینی در اپی تلیوم حلق است منشأ گرفته است و 6 هورمون مهم ترشح می کند
  • هیپوفیز خلفی – نروهیپوفیز که از انشعاب بافت عصبی از هیپوتالاموس منشأ گرفته است. دو هورمون انتی دیورتیک واکسی توسین را ترشح می کند.

 

هیپوفیز قدامی یا آدنوهیپوفیز

با استفاده از رنگهای اختصاصی که با انتی کورهای بامیل ترکیبی بالا  ترکیب شده اند 5 نوع سلول در هیپوفیز قدامی شناسایی شد. شامل:

  1. سلولهای ماترتروپ: که 30 تا 40 درصد سلولها را تشکیل داده و هورمون رشد ترشح می کند (اسید وفیل هستند)
  2. سلولهای کورتیکوتروپ: 20 درصد سلولها را شامل شده و ACTH يا آدرنوکورتیکوتروپین سنتز می کنند.
  3. سلولهای تیروتروپ: که TSH می سازند
  4. سلولهای گونادوتروپ که هورمون های گنادوتروپین FSH , LH را می سازند.
  5. سلولهای لاكتووتروپ که پرولاکتین PRL ترشح می کنند. این سلولها با رنگهای اسیدی رنگ گرفته و به آنها اسیدوفیل می گویند.

سه رده سلولی آخر ، هرکدام فقط 3 تا 5 درصد کل سلولها را تشکیل می دهند.

هورمون های هیپوفیز خلفی در نرون های ماگنوسلولار موجود در هسته های سوپراکیاسماتیک (فوق بصری) و پاراونتریکولار در هیپوتالاموس سنتز شده سپس در پایانه عصبی این اکسون ها در هیپوفیز خلفی رها می شوند.

کنترل ترشح هورمون های هیپوفیزی

تقریبا تمام هورمون های هیپوفیزی توسط سیگنالهای عصبی یا هورمونی هیپوتالاموس کنترل می شوند هورمون های هیپوفیز خلفی توسط سیگنالهای عصبی که از هیپوتالاموس شروع می شود کنترل می شود. اما هورمونهای آدنوهیپوفیز توسط محرکهای هیپوتالاموس که از طریق سیستم بابی هیپوتالاموس – هیپوفیزی کنترل می‌شود.

انواع هورمونهای آزاد کننده و مهار کننده هیپوتالاموس که از طریق سیستم بایی به هیپوفیز قدامي می رسد شامل:

  1. هورمون آزاد کننده هورمون محرک تیروئید (TRH) که باعث رهاسازی هورمون محرک تیروئید ( TSH) می شود.
  2. هورمون ازاد کننده کورتیکو تروپین (CRH) که باعث آزادشدن ACTH می شود.
  3. هورمون آزاد کننده هورمون رشد (GHRH) که باعث آزاد شدن هورمون رشد می شود هورمون مهار کننده هورمون رشد (GHIH) که همان سوماتواستاتین است و ازاد شدن GH را مهار می کند.
  4. هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) که باعث آزاد شدن FSH و LH می شود.
  5. هورمون مهار کننده پرولا کتین (PIF) که سبب مهار ترشح پرولاکتین می شود.

نکته: TRH علاوه بر تحریک ترشح TSH سبب تحریک ترشح پرولاکتین نیز می شود.

نکته مهم: لوب میانی هیپوفیز (در بعضی گونه های حیوانی) و سلولهای کورتیکوتروپ لوب قدامی یک پروئین پیشاهنگ درشت می سازند که پرواپیوملانوکورتین POMC نامیده می شود. POMC در کورتیکوتروپ ها به کورتیکوتروپین – يتالیپوتروپین و کمی بتااندورفین و   مقدار کمی ملانوتروپین آلفا هيدروليز می شود.

هورمون رشد:

هورمون رشد که سوماتوتروپین هم گفته می شود یک هورمون پروتئینی کوچک با 191 اسیدامینه است که تقریبا موجب رشد کلیه بافتهای بدن که قادر به رشد هستند می شود.

حمل پلاسمایی: هورمون رشد در پلاسما باند به پروتئین است که قطعه بزرگی از بخش خارج سلولي رسپتور هورمون رشد است

متابولیسم: این هورمون به سرعت متابولیز شده که بخشی از ان در کبد انجام می شود.

نیمه عمر: نیمه عمر هورمون در گردش خون در انسان 6 تا 20 دقیقه است.

رسپتور هورمون رشد:

رسپتور هورمون یکی از اعضای خانواده بزرگ  ساتیوکاین است . هورمون 2 محل گیرنده برای رسپتورها دارد و هنگامیکه به یکی از زیرواحدها متصل می شود زیر واحد دوم را جذب می کند که این دیمریزاسیون جهت فعال شدن رسپتور ضروري است. که از طریق فعال کردن مسیر JAK2-STAT عمل می کند.

اثرات هورمون رشد:

بطور کلی به 2 دسته اثرات رشدی و متابولیکی تقسیم می شود.

1- اثرات رشدی: که موجب رشد تقریبا کلیه بافت های بدن می شود باعث افزایش اندازه سلولها و افزایش ميتوز و تفکیک اختصاصی بعضی سلولها مانند سلولهای رشد دهنده استخوان و سلولهای عضلانی اولیه می شود این هورمون رشد غضروف و استخوان را نیز تحریک می کند.

  1. اثرات متابولیک:

الف- افزایش میزان سنتز پروتئین در کلیه سلولهای بدن: این اثر را از طریق تشدید حمل اسیدهای امینه از فضای سلول – تشدید ترجمه RNA برای سنتز پروتئین بوسیله ریبوزوم ها افزایش تشکیل RNA بوسیله افزایش کپی برداری از DNA و کاهش کاتابولیسم پروتئین و اسیدآمینه انجام می دهد.

پس بطور خلاصه هورمون رشد تمامی جنبه های جذب اسید امینه و سنتز پروتئین بوسیله سلولها را تشدید و همزمان باآن تجزیه پروتئین‌ها را کاهش می دهد.

ب- اثر بر متابولیسم الکترولیت‌ها : باعث تعادل نیتروژن – فسفر مثبت و افزایش فسفر پلاسما و کاهش BUN و اسید امینه خون می شود سبب افزایش جذب کلسیم از لوله گوارش شده و دفع ادراري سدیم و پتاسیم را مستقل از آدرنال کم می کند. سبب افزایش دفع ادراری هیدوکسی پرولین می شود.

ج- افزایش مصرف چربی برای انرژي: این هورمون سبب افزایش فراخوانی اسیدهای چرب از بافت چربی، افزایش اسیدهای چرب آزاد در خون و افزایش استفاده از اسید چرب برای تولید انرژی می شود.

این هورمون سبب تحریک فعالیت لیپاز حساس به هورمون شده و در واقع اثرات لیپولیتیکی دارد.

خلاصه، اثرات GH در پیشبرد مصرف چربی بهمراه اثر انابولیکی پروتئین سبب افزایش توده بدون چربی بدن می شود.

نکته: گاهی فراخوانی چربی تحت اثر هورمون انقدر افزایش پیدا می کند که مقدار زیادی اسید استواستیک بوسیله کبد تشکیل شده و بداخل مایعات بدن آزاد می شود و در نتیجه سبب بروز کتوز می شود.

ج- کاهش میزان مصرف گلوکز در سراسر بدن: این هورمون سبب کاهش جذب گلوکز در بافت عضله و چربی و افزایش تولید گلوکز توسط کبد و افزایش ترشح انسولین می شود. این هورمون در واقع باعث مقاومت به انسولین می شود که این امر سبب افزایش غلظت گلوکز خون و در نتیجه افزایش جبراني ترشح انسولین می شود.

سوماتومدين:

هورمون رشد اثرات خود بر رشد غضروف و متابولیسم پروتئین ها را با واسطه سوماتومدین‌ها می‌گذارد. سوماتومدین‌ها یا فاکتورهای رشد شبه انسولین (IGF) که در اثر تحریک ناشی از هورمون رشد توسط کبد و سایر بافت ها ترشح می شوند.

دو نوع اصلی سوماتومدین ها شامل

IGF-I (سوماتومدین C) : ترشح IGF-1 در دوران کودکی بالا می رود و در زمان بلوغ بحداکثر رسیده و سپس کاهش می یابد. هورمون رشد سبب تحریک ترشح IGFI می‌شود.

IGF-II  کمتر تحت اثر هورمون رشد بوده و در رشد جنین نقش دارد.

این هورمون ها در پلاسما بصورت باند به پروتئین انتقال پیدا می کنند.

رسپتور IGF-I بسیار شبیه رسپتور انسولین است.

 

عوامل موثر بر ترشح سوماتومدینها شامل:

  1. عوامل تحریکی: هورمون رشد.

  2. عوامل مهاری: گلوکوكورتيکوئید‌ها- کمبود پروتئین – مقدار زیاد استروژن

اعمال IGF-I

  1. فعالیت شبه انسولین

  2. فعالیت آنتی لیپولیتیک

  3. سنتز پروتئین

  4. رشد اپی فیز

 

نکته مهم: در دوران جنینی هورمون تیروئیدی نقش عمده ای در رشد جنین دارد که مستقل از هورمون رشد است

افزایش هورمون رشد که سبب تحریک ترشح IGF-I می شود نقش عمده ای در رشد نوزاد و رشد دوران کودکی دارد پس از تولید جهش ناگهانی رشد که در زمان بلوغ ایجاد می شود بخشی بدلیل اثر انابولیک پروتئینی آندوژن ها و نیز واکنش متقابل بین استروئیدهای جنسی و هورمون رشد و IGF-I است.

نکته: بنظر می رسد عمل هورمون تیروئید یک نقش اجازه دهنده برای عمل هورمون رشد است که احتمالا از طریق فعال کردن اعمال سوماتومدین ها به انجام می رسد.

نکته: هورمون های  فوق کلیه بجز اندروژن ها دارای عمل اجازه دهنده روی رشد هستند گلوکوكورتیکوئیدها بدلیل اثر مستقیم بر روی سلولها مهار کننده های پر قدرت رشد هستند.

اختلالات ترشح هورمون رشد:

  1. پان هیپوپيتوئیتاریسم: یعنی کاهش کلیه هورمونهای هیپوفیز قدامی که ممکنه مادرزادی یا اکتسابی باشد.
  2. خردپیکری یا دارفیسم: عمدتا بدلیل کمبود ترشح هورمون های هیپوفیز قدامی در کودکی است. این شخص هیچگاه از بلوغ نمی گذرد و هیچگاه گنادو تروپين کافی برای ایجاد اعمال جنسی بالغ ترشح نمی کند.

در نوعی از کوتولگی بنام کوتوله افریقایی و کوتوله لوی – لورن میزان ترشح GH طبیعی یا حتی زیاد است اما ناتوانی ارثی در تشکیل سوماتومدین C وجود دارد.

  1. پان هیپوپیتوئیتاریم در افراد بالغ که عمدتا بدلیل وجود تومور ایجاد می شود و عمدتا با هیپوتیروئیدی، کاهش تولید گلوكوكورتيكوئيد‌ها کاهش ترشح هورمونهای گنادوتروپین شخص می شود.
  2. غول پیکری یا ژيگانتيسم: فعالیت بیش از اندازه سلولهای اسیدوفیل که ممکن بدلیل تومور باشد که اگر قبل از بلوغ و بسته شدن اپی فيز استخوان های بلند اتفاق بیفتد باعث افزایش طول قد فرد می شود. این افراد عمدتا دارای هايپرگليسمي هستند.
  3. اگرومگالی: در صورتیکه تومور اسیدوفیل پس از بلوغ ایجاد شود دیگر قد شخص نمی تواندبلندتر شود اما بافتهای نرم می توانند به رشد خود ادامه داده و صفحات استخوان ها نیز می تواند افزایش پیدا کند بزرگ شدن استخوان های دست ها – پاها – برآمدگی پیشانی – جمجمه و بینی

 

  

عوامل موثر بر ترشح هورمون رشد

 

الف- عوامل تحریکی:

1.     کاهش گلوکز خون

2.     کاهش اسیدهای چرب ازاد در خون

3.     روزه داری بی غذایی با کمبود پروتئین

4.     فعالیت عضلانی

5.     تروسها – استرس

6.     بخواب رفتن (خواب عمیق)

7.     افزایش غلظت بعضی اسیدامینه ها در خون

8.     عوامل هورمونی شامل استروژن – اندروژن- ADH , THE , GERU ، گلوکاگون دوپامین

9.     دیابت مليتوس کنترل نشده

ب- عوامل مهاری ترشح هورمون رشد

1.     افزایش گلوکز خون

2.     افزایش اسید های چرب آزاد در خون

3.     چاقی

4.     پیر شدن

5.     عوامل هورمونی شامل سوتابوستاتین- هورمون رشد خارجی- سوماتودرین ها – کورتیزول

6.     آنتاگونیت های دوپامین

7.     هایپوتیروئیدی

 

 

تنظیم ترشح هورمون رشد

هورمون رشد با یک طرح ضربان دار ترشح می شود یعنی افزایش و کاهش دارد.

ترشح GH تحت کنترل هیپوتالاموس است و GHRU نقش تحریکی و سوماتواستاتین نقش مهاری دارد.

ترشح GU تحت کنترل فید بکی است بطوریکه هورمون رشد سبب افزایش IGF-I در گردش خون شده که این ماده اثر مهاری مستقیم روی ترشح هورمون رشد از هیوفیز قدامی دارد و ترشح سوماتواستاتین را تحریک می کند.

ایستگاه تست- در کدام حالت زیر ترشح هورمون رشد کممی شود؟ (ارشد فیزیو 85)

الف- گرسنگی زیاد

ب- استرس روانی

ج- افزایش کوتیزول پلاسی

د- ورزش سنگین

 

غده هیپوفیز خلفی

2 نوع هورمون ترشح می کند: آنتی دیورتیک هورمون ADM و الکل تولین

ADU عمدتا در هسته سوپرانپیک و الکس توسین عمدتا در پارامریکولار ساخته می شود. هردو هورمون نانوپیتر هستند که از 9 اسید الفا تیشکل شده اند و تقریبا از نظر ترکیب شیمیایی یکسان هسند فقط در ADU فنیل   و آرژنین جای ایزداوسین و لوسین مولکولی اکسی توسین را می گیرد.

اعمال فیزیولوژیک ADU:

  1. اثر ضد ادراری: مقدار بسیار کم ADU در صورت تزریق دارای اثر ضد دیفور اس. در حضرو ADU نفوذ پذیری مجاری و توبومهای جمع کننده به اب شدیدا افزایش پیدا می کند و بدینوسیله سبب حفظ اب در بدن و تفلیط ادرار می شود.
  2. اثرات تنگ کننده عروقی: غلظتهای بالاترADU دارای اثر پر قدرت تنگ کردن ارتریونها در برابر بدن و افزایش فشار شریانی است بهمین دلیل به ان وازوپرسین می گویند.

اعمال فیزیولوژیک اکسی توسین:

انقباض رحم ابستن

خروج شیر از الوئلها بداخل مجاری Milk letdorn

 

خلاصه

  1. آدنوهیپوفیز منشأ بی قلیوم حلق و نودهیپوفیز منشأ بافت عصبی دارد.
  2. هورمونهای هیپوفیزی تحت کنترل عصبی و هورمونی هیپوتالاموس قراردارند.
  3. در سلولهای کوتیکوروپ هیپوفیز قدامی علاوه بر ACTU – تبالیپوتروپین هم ساخته می شود.
  4. هورمون رشد دارای اثرات رشدی و متابولیک است. اثرات رشدی هورمون عمدا با واسطه ACFI انجام می شود کلیه اثرات متابولیک آن شامل افزایش سنتز پروتئین، افزایش تجزیه چربی و کاهش مصرف گلوکز در بدن است.
  5. هورمون رشد یک هورمون آنالوبیک پروتئین، لیپولتبیک ، کتوژنیک و دیابتوژن است.
  6. هورمونهای هیپوفیز خلفی شامل ADU واکسی تولین است.

 

بانک تست

1- نقش اصلی فیزیولوژیک IGF-II کدام است؟ (ارشد فیزیو 85)

الف - کنترل متابولیسم

ب- تحریک رشد خطی

ج- تحریک رشد در طی تکامل جنین

د- تحریک ترشح هورمون رشد

  1. دوباره اثر احتمالی هورمون رشد روی میزان کلسیم پلاسما کدام گزینه اشتباه است؟ (ارشد فیزیو 87)

الف- فاقد اثر است.

ب- باعث افزایش دفع کلیوی کلیسم می شود.

ج- جذب کلسیم در روده را افزایش می دهد.

د- اثرات جذب کلسیم هورمون رشد بیش از دفع کلیدی آن اس.

  1. کدام گزینه دوباره سلولهای هیپوفیز قدامی صحیح است؟ (ارشد فیزیو 87)

الف- سلولهای سوتاتوتروپ بازوفیل هستند.

ب- سلولهای کورتیکوتروپ اسیدوفیل هستند.

ج- سلولهای کروموفوب فاقد ترشحات هورمونی  هستند.

د- سلولهای گنادوتروپ اسیدوفیل هستند.

4- در فقدان کدام هورمون رشد کاهش می یابد؟ (ارشد فیزیو 87)

الف-

ب- انسولین

ج- کورتیزول

د- ADH

5- پرولاکتین ترشح کدام هورمون را مهار می کند؟ (ارشد فیزیو 87)

الف – GnRH

ب- انسولین

ج-

د- GH

6- کدامیک درباره اعمال متابولیک هورمون رشد درست است؟ (ارشد فیزیو 86)

الف- دفع هیدروکسی پرولین را افزایش می دهد.

ب- دفع  را افزایش می دهد.

ج- غلظت پلاسمایی اسیدامینه را کاهش می دهد.

د- غلظت پلاسمایی اسید های چرب آزاد را کاهش می دهد.

7- کدام جمله زیر در مورد هورمونهای هیپوفیز خلفي درست است؟ (ارشد فیزیو 86)

الف- خونروی باعث افزایش سرعت تخليه نرون های ترشح کنند ADH واکسی توسین می شود.

ب- در حضور هیپو كسي پاسخ ترشحی ADH به تغییرات اسمولالیته پلاسما افزایش می یابد.

ج- ایستادن موجب کاهش ترشح ADH می شود.

د- استروژن پاسخ عضلات رحمی را به اکسی توسین تضعیف می کند.

8- تاثیر کدامیک از عوامل زیر بر ترشح هورمونهای هیپوفیز قدامی افزایش است؟ (ارشد فیزیو 86)

الف- دو پامین بر ترشح پرولاکتین

ب- سوماتوستاتین بر ترشح TSH

ج- ADH  بر ترشح ACTU

د- GAP (پپتيد و همراه GnRH) بر ترشح GH

9- در کدام حالت زیر ترشح هورمون رشد کم می شود؟ (ارشد تغذیه 87)

الف- کاهش غلظت گلوکز پلاسما

ب- کاهش غلظت اسیدهای چرب پلاسما

ج- چاقی

د- فعالیت بدنی

 

 

  

فصل 3    هورمونهای تیروئیدی

 فیزیولوژی  غدد درون ریز , endocrine-physiology , مقدمات اندوکرینولوژی , هورمونهای هيپوفيزي و کنترل انها توسط هیپوتالاموس , هورمونهای تیروئیدی , هورمونهای قشر فوق کلیوی ,  هورمونهای پانکراس , هورمونهای موثر در تنظیم متابولیسم کلسیم و فسفات , فیزیولوژی غدد جنسی , تفکیک جنسی و رشد , اعمال تولید مثلی و هورمونهای مردانه , اعمال تولید مثلی و هورمون زنانه , تقسیم بندی انواع هورمونها بر اساس ساختار , انواع رسپووهای هورمونی , کنترل ترشح هورمون ها , انواع سلولهای غده هیپوفیز , سیستم باب هیپوفیزی , منظور از POMC , رسپتور هورمون رشد , اثرات متابولیک هورمون رشد , سوماتو مدين‌ها و اثرات آنها , مکانیسم فيدبك منفي هورمون رشد , هورمونهای غده هیپوفیز خلفي ,  پمپ يدور و مکانیسم بدام انداختن يد در سلول تیروئید , تیروگلوبولین عوامل موثر در سنتز و ترشح هورمونهای تیروئیدی , انتقال پلاسمایی هورمونهای تیروئیدی , نقش عوامل افزاینده و کاهنده – TBG بر میزان هورمونهای تیروئیدی , اعمال فیزیولوژیک هورمون های تیروئید نواحی مختلف قشر فوق کلیه , ویژگیها و اعمال آلدوسترون , ویژگیها و اعمال فیزیولوژیک کورتیزول , انواع سلولهای جزایر پانکراس و ترشحات آنها , رسپتور انسولین , اثرات فیزیولوژیک انسولین , عوامل تحریک کننده گلوکاگون و اثرات , فیزیولوژیک گلوکاگون , اثرات هورمونهای سلولهای جزایر بر روی یکدیگر , ویتامین D و نقش آن در هومئوستارکلسیم و مغز , نقش پاراتورمون در هومئوستاز کلسیم و مغز , عوامل موثر در تنظیم ترشح پاراتورمون , نقش کلسی تونین در تنظیم متابولیسم کلسیم و مغز , نقش MIS یا آنتی مولرین هورمون مراحل بلوغ , علت منوپوز و اتفاقات همراه آن , پرولا کتین , سد خونی – بیضه ای , هورمونهای مؤثر بر اسپرماتوژنز , نقش سلولهای ليديگ و سرتولي , اعمال ستوسترون و دی هیدروتستوسترون , دوره فولیکولي و دوره رحمی و ویژگی های هر دوره , فیدبک مثبت استروژني عوامل هورمونی موثر در اوولاسیون , استروژن و پروژسترون و اثرات آنها , نقش هورمون ریلاکسین در مردان و زنان , عوامل هورمونی دربارداری ,

  • پمپ يدور و مکانیسم بدام انداختن يد در سلول تیروئید
  • تیروگلوبولین
  • عوامل موثر در سنتز و ترشح هورمونهای تیروئیدی
  • انتقال پلاسمایی هورمونهای تیروئیدی
  • نقش عوامل افزاینده و کاهنده – TBG بر میزان هورمونهای تیروئیدی
  • اعمال فیزیولوژیک هورمون های تیروئید

 

غده تیروئید بلافاصله در زیر حنجره و در دو طرف و جلوی نای قرار دارد و دو هورمون تیروکسین () و تری یدوتیرونین () را می سازد.

حدود 93 درصد هورمون فعال متابولیکی از غده تیروئید، تیروکسین و فقط 7 درصد  است اما سرانجام تقریبا تمام  به  تبدیل می شود.  4 بار قوی تر از  است اما بمقدار کمتری در خون وجود دارد و برای مدت کوتاهتری از تیروکسین باقی می ماند.

غده تیروئید از تعداد زیادی فولیكول بسته تشکیل شده که از ماده بنام کولوئید پر شده و بوسیله سلولهای اپی تلیوئیدی مكعبي مفروش شده اند که ترشحات خود را بداخل فولیکولها می ریزند. ماده اصلی تشکیل دهنده کولوئید تیروگلولوبین است که حاوی هورمون های تیروئیدی است.

نکته: در استروماي اطراف فولیکولها سلولهای C یا Light وجود دارد که در ترشح کلسی تونین نقش دارند.

تشکیل و ترشح هورمونهای تیروئیدی

مراحل سنتز هورمون های تیروئیدی شامل :

  1. ترانسپورت ید

  2. سنتز تیروگلولوبین TG

  3. اکسیداسیون ید

  4. ارگانيفيكاسيون و کوپلینگ

  5. ذخیره و در نهایت ترشح هورمون

1- ترانسپورت ید: اولین مرحله در سنتز هورمونهای تیروئیدی بدام انداختن     (iadide trapping) است که سلولهای غده تیروئید از طریق سيمپورت با یون سدیم به صورت فعالانه این کار را انجام می دهند.

غده تیروئید می تواند يدور را تا حدود 30 برابر غلظتش در خون تغليظ کند و زمانیکه تا حداکثر فعال شود می تواند تا 250 برابر تغليظ را انجام دهند مهمترین عامل تنظیم کننده انتقال فعالیت يدور بداخل سلول TSH است.

نکته : غده بزاقی مخاط معده، جفت، جسم مژگانی چشم، شبکیه، کولوئید و غدد پستانی هم يدور را در جهت گرادیان غلظتی انتقال می دهند اما تحت اثر TSH قرار ندارد.

نکته مهم: حامل ید برای آنيون‌هایی مثل پرکلرات و تيوسیانات هم افينيتي دارد.

سنتز تیروگلوبولین – TG یک گلیکوپروتئین است که از دو زير واحد تشکیل شده و فقط ده درصد وزنش را کربوهیدرات تشکیل می دهد.

TG در سلولهای تیروئیدی تشکیل و توسط اگزوسیتوز گرانولها که حاوی پراکسید از تیروئیدی هستند بداخل کولوئید ترشح می شود.

  1. ارگانیفیکاسیون و کوپلینگ:
  2. ید واردشده به سلول با اسیدآمینه تيروزين موجود روی تیروگلوبولین ترکیب می شود علت این واکنش در اثر وجود انزیم یدیناز افزایش پیدا می کند. بنابراین به همان سرعتي که TG از گلژی ازاد شده یا از طریق غشای رأسي سلول بداخل فولیکول ترشح می شود ید با حدود 6/1 ریشه های تیروزین آن ترکیب می شود.

تيروزين ابتدا به منویدوتیروزین و سپس به دی یدو تیروزین اکسیده می شود.

سپس واکنش کوپلینگ یا مزدوج شدن انجام می شود. دو تئوری وجود دارد:

  1. مزدوج شدن زمانی ایجاد می شود که هر دو مولکول دی یدوتيروزین به تیروگلوبولین متصل هستند (مزدوج شدن داخل مولکولی)
  2. ابتدا دی ید و تیروزین که حلقه خارجی را تشکیل می دهد از TG جدا می شود (مزدوج شدن بین ملکولی)

از تراکم منویدوتیروزین و دی ید و تیروزین، تری ید و تیرونین یا  جدا می شود (مزدوج شدن بین ملکولی)

از تراکم منویدوتیروزین و دی یدوتیروزین، تری ید و تیرونین یا  و از تراکم دو دی یدوتیروزین تیروکسین یا  تشکیل می شود. بمقدار بسیار کمی  ( موکوس) هم از تراکم دی یدوتیروزین و منویدوتيروزین حاصل می شود.

غده تیروئید قادر به ذخیره سازی هورمونهای سنتز شده است بطوریکه هورمونهای ذخیره شده برای تأمین نیاز طبیعی بدن به هورمون بمدت 2 تا 3 ماه کفایت می کند.

ترشح

هورمون ها تا زمان ترشح بحالت ترکیب با TG باقی می مانند در زمان ترشح ابتدا مایع کولوئید حاوی TG و هورمونها توسط سلول اندوسیتوز می شود و سپس در داخل سلول قطرات کولوئیدی تولید می شود سپس ليزوزومهاي موجود در سلول و اطراف وزیکولهای کولوئیدی قرار گرفته و پروتئازهای موجود در آن شروع بهضم کردن پروتئین TG می کنند و باعث آزاد کردن  می شوند که این هورمونها از طریق انتشار از غشای قاعده ای سلول رد شده و در نهایت وارد خون می شوند

ایستگاه تست- کدام عبارت زیر درباره جذب ید در سلولهای پروتئيني درست است ؟ (ارشد فیزیو 85)

الف- پرکلرات با روش غیر رقابتی جذب آن را کم می کند.

ب- از طریق انتشار ساده انجام می شود.

ج- با هیپوپلاریزاسیون سلولهای تيروئيدي جذب ید زیاد می شود.

د- با افزایش فعالیت پمپ سدیم – پتاسیم جذب ید زیاد می شود.

 

نکته : هورمون های تیروئیدی شروع و مدت اثر طولانی دارند.

3/1   موجود در گردش خون بطور طبیعی در انسان بالغ به  تبدیل می شود و فقط 13 درصد  موجود در گردش خون توسط غده تیروئید تشکیل می شود و بقیه در اثر از دست دادن ید بوجود می آید. (توسط آنزیم '5– دیدینار)

نکته مهم: در افراد روزده دار غلظت  پلاسما ظرف 24 ساعت بمیزان 10 تا20 درصد و ظرف 3 تا 7 روز بمیزان 50 درصد کاهش پیدا می کند و غلظت  بطور معادل افزایش می یابد. تیروکسین طبیعی باقی می ماند. در جریان بی غذایی طولانی تر  بهمان حال کاهش یافته می ماندهمزمان سرعت متابولیسم پایه سقوط می کند و دفع نیتروژن از ادرار کاهش می یابد .کاهش  سبب حفظ کالری و پروتئین می شود.

برعکس تغذیه بیش از حد غلظت  را افزایش داده و غلظت  را کاهش می دهد.

رسپتور هورمون تیروئیدی:

هورمون ها وارد سلول شده و بارسپتور هسته ای باند می شوند سپس مجموعه هورمون – رسپتور از طریق انگشت روی (Zinc fringer) به DNA می چسبد و سبب تغییر بیان ژن می شود.

 

انواع رسپتور ها: رسپتور را بخودش نمی گیرد و عملش مشخص نیست.

رسپتور بتا

           فقط در مغز یافت می شود.

رستپود تیروئیدی ممکن به صورت منومر – هومودیمر یا هتروديمر عمل کند. در نوع هتروديمر با رسپتور اسیدرتينوئيك متصل می شود که سبب تشدید چسبیدن رسپتور تیروئیدی به DNA می شود.

اعمال فیزیولوژیک هورمون های تیروئیدی:

  1. عمل گرمازایی:

  • باعث افزایش مصرف اکسیژن توسط تقریبا تمام بافتهای با متابولیسم فعال می شوند استثناء: مغز افرادبالغ – بیضه ها – رحم – غده های لنفاوي – طحال – هیپوفیز قدامي
  • ا فزایش فعالیت پمپ سدیم – پتاسیم ATP از غشا در بسیاری بافت ها
  • افزایش تعداد و فعالیت میتوکندری ها

اثرات ثانویه به گرمازایی:

  • افزایش دفع نيتروژن از ادرار ò کاتابولیسم ذخایر چرمی و پروتئینی ò کاهش وزن بدن

  • افزایش پتاسیم در ادرار بدلیل کاتابولیسم پروتئین

  • افزایش مختصر دمای بدن

  • کاهش مقاومت محیطی بدلیل گشاد شدن رگهای پوست

  • افزایش برونده قلبی بدلیل اثر توام با کاتکول امین ها

  • افزایش نیاز به ویتامین

  • ضروری جهت تبدیل کبدی کاروتن به ویتامین A

  1. اثر بر سیستم عصبی

  • سبب افزایش سرعت انجام اعمال مغزی می شود.
  1. اثر بر رشد:

  • در کودکان در حال رشد که هیپوتیروئید هستند سرعت رشد بمیزان زیادی کاهش پیدا می کند.
  • نقش مهم در پیشبرد رشد تکامل مغز در دوره جنینی و چند سال اول پس از تولد دارد. فقدان غده تیروئید یا کم کاری سبب عقب افتادگی مغزی می شود.
  1. اثر بر قلب:

اثر مستقیم  بر روی میوسیت ها یا واکنش های متقابل هورمون با کاتکول امین ها و سیستم سمپاتیک اثرات قلبی – عروقی بروز پیدامی کند

  • افزایش تعداد و ميل ترکیبی رسپتور بتا  òدر قلب = افزایش حساسیت قلب بر اثرات انيو تروپیک و کرونوتروپیک کاتکول امین ها
  • افزایش فعالیت زنجیره سنگین ميوزين از نوع آلفا که فعالیت ATP آزی سریعتری دارد.
  • فشار شریانی بدون تغییر باقی می ماند اما افزایش تعداد ضربان قلب قدرت قلب و تنفس مشاهده می شود.
  1. اثر بر عضله اسکلتی

  • در افرادهايپر تیروئید ضعف عضلانی که ممکنست در اثر افزایش کاتابولیسم پروتئین باشد روی می دهد.
  • در افراد هايپوتیروئید ضعف عضلانی بهمراه سختی عضلانی وجود دارد.
  1. اثر بر متابولیسم کربوهیدرات ها:

  • افزایش سرعت جذب گلوکز از لوله گوارش
  • تشدید گلیکولیز و گلوکونئوژنز
  • جذب سریع گلوکز توسط سلول
  • افزایش ترشح انسولین با اثر ثانوی حاصل از آن بر متابولیسم کربوهیدرات
  1. اثر بر متابولیسم کلسترول:

  • کاهش غلظت کلسترول خون که مستقل از تحریک مصرف اکسیژن است. بدلیل افزایش ترشح کلسترول در صفرا و دفع در مدفوع.
  • فقط غلظت اسیدهای چرب آزاد افزایش می یابد چون هورمون تیروئید باعث افزایش رستبودهای LDL روی سلولهای کبدی می شود.
  1. اثر روی خواب

  • بیماریهای تیروئید خستگی دائمی و فردهایپوتیروئید دچار خواب آلودگی شدید است.
  1. اثر بر سایر غدد درون ریز

افزایش هورمون تیروئید باعث افزایش ترشح سایر هورمون ها و نیز نیاز بافتی به این هورمون ها می شود.

تنظیم ترشح هورمون تیروئیدی

عمل تیروئید عمدتا بوسیله TSH تنظیم می شود و ترشح TSH توسط هورمون TRH افزایش پیدا می کند. که TRH به صورت فيدبك منفی توسط  موجود در گردش خون مهار می شود.

استرس و سرما سبب مهار ترشح TSH و گرما سبب افزایش ترشح TSH می شود.

 

ویژگیهای TSH یا تیروتروپین

  • گلیکوپروتئین است دو زير واحد آلفا و بتا تشکیل شده که زیر واحد آلفا از نظر ساختمانی مشابه زیر واحد آلفای FSH, LH و گناوتروپین جفتی انسان است
  • نیمه عمر حدود 60 دقیقه
  • دارای ترشح دوره ای است که متوسط ترشح آن از حدود ساعت 9 شب شروع به افزایش پیدا کرده و در نیمه شب به حداکثر می رسد و در جریان روز کاهش پیدا می کند.
  • اثرات هورمون TSH بر غده تیروئید شامل
    1. افزایش پروتئولیز تیروگلوبین و در نتيجه آزاد کردن هورمون تیروئیدی بداخل گردش خون
    2. افزایش فعالیت پمپ
    3. افزایش ید دار شدن تیروزین
    4. افزایش اندازه و فعالیت ترشحی سلولهای تیروئید
    5. افزایش تعداد سلولهای تیروئید و تغییر دادن شکل آنها از مکعب به ستونی و افزایش چین خوردن اپی تلیوم تیروئید بداخل فولیکول

گایتون = زودرس ترین اثر بدنبال تزریق TSH، آزاد سازی هورمونها بداخل خون است (ظرف 30 دقیقه)

گانونگ = ظرف چند دقیقه بعد از تزریق ، افزایش گرفتن يدور سنتز  و ترشح تیروگلوبین بداخل کولوئید و اندوسيتوز کولوئید بوجود میاد.

رسپتور TSH – رسپتور غشایی مرتبط با G – پروتئین تحریکی (GS) که با افزایش cAMP عمل می کند.

گانونگ : - این رستپور فسفوليپاز C را نیز فعال می کند.

نکته مهم: هورمونهای تیروئیدی دارای یک اثر فیدبک منفی بر روی TSH هستند. ( موجود در گردش خون که تنظیم کننده فیدبکی عمده ترشح TSH است.)

نکته مهم: افزایش يدور در خون با غلظت زیاد (صد برابر غلظت طبیعی پلاسما) سبب کاهش فعالیت های غده تیروئید می شود همچنین اندازه – غده تیروئید و جریان خون  آن را نیز کاهش می دهد که این اثر اغلب فقط چند هفته باقی می ماند.

بیماریهای تیروئیدی

هيپرتیروئیدیسم یا پرکاری تیروئید:

علل= گواتر سمی، تیروتوكسیکوز، گریوز

در هیپرتیروئیدی اندازه غده تیروئید دو تا سه برابر شده که با هایپر پلازی و چین خوردگی فوق العاده زیاد لایه سلولهای فوليكولي و همراه است.

در بیشتر موارد TSH کاهش پیدا می کند.

نوعی از هایپرتيروئيدی بدلیل آدنوم (تومور) در تیروئید ایجاد می شود.

علایم: اگزوفتالمی يا برآمده شدن کره چشم به طرف جلو – تحریک پذیری – عدم تحمل گرما – افزایش تعریق – کم شدن خفیف تا شدی خون بدن –عصبانیت – خستگی شدید    دستها و ...

هیپوتيروئیدی یا کم کاری تیروئید:

علل: - تیروئیدیت اتوايمون که به طور پیشرونده سبب فيبروز غده و کاهش ترشح هورمون ها می شود.

  • ممکن است کم کاری با بزرگ شدن غده که گواتر گفته می شود همراه باشد دلایل گوار شامل: گواتر بومی ناشی از کمبود ید رژیم غذایی، گواتر کولوئید غیر سمی ایدیوپاتیک

علایم: میکسدم – افزایش مایع اضافی در زیر پوست

آرتریواسکلروز – بدلیل افزایش کلسترول خون معمولا در این بيماران افزایش احتمال ایجاد اترواسکلروز و ارتریواسکلروز وجود دارد.

ترشح TRH , TSH عمدتا افزایش پیدا می کند.

نکته کمبود هورمون تیروئیدی در دوران جنینی باعث عدم رشد و عقب افتادگی مغزی می شود که كرتينيسم گفته می شود.

خلاصه فصل سوم

1 بخش عمده هورمون ترشح شده توسط غده تیروئید را  تشکیل می دهد اما تقریبا  تمام  در بافت به  تبدیل می شود.  4 بار بیشتر از  قوی است.

2- پمپ یدور از طریق سيمپورت ید با سدیم در انتقال ید بداخل غده تیروئید نقش دارد که توسط TSH تحریک می شود.

3- هورمونهای سنتز شده تا زمان ترشح بر روی تیروگلوبولین باقی می مانند در زمان ترشح هورمونها بوسیله پروتئاز از تیروگلوبولین جدا شده و از طریق انتشار واردگردش خون می شوند.

4- آلبومین بیشترین ظرفیت و TIBG كمترين ظرفیت ولی بیشترین افينيتي را برای تيروكسين دارد.

5 - هورمون های تیروئیدی دارای رسپتور داخل هسته‌اي هستند که در تغییر بیان ژنی نقش دارد.

6- هورمونهای تیروئیدی داراي نقش رشدي و متابولیکي هستند.

7-  TSH از طریق رسپتور غشایی خود بر روی غده تیروئید سبب تنظیم عملکرد غده تیروئید می شود.

بانک تست

1- در کدام یک از حالت های زیر غلظت  TSH در گردش خون بالاست؟ (ارشد فیزیو 86)

الف- پرکاری تیروئید با منشأ اتوایمون

ب- کمبود شدید ید

ج- وجود غلظت بالای سوتا موتوستاتين در خون

د- کم کاری تیروئید با منشأ هیپوتالاموسی

2- در فقدان هورمون های تیروئیدی کدام مورد زیر رخ می دهد؟ (ارشد فیزیو 87)

الف- افزایش ضربان قلب

ب- افزایش متابولیسم پایه

ج- افزایش كلسترول  پلاسما

د- افزایش نیاز به ویتامین ها

3- کدام هورمون زیر تعداد گیرنده های بتا آدرنرژيك قلب را افزایش می دهد؟ (ارشد فیزیو 83)

الف- رشد

ب- تیروکسین

ج – كورتيزول

د- انسولین

4- کدام هورمون زیر بیشترین درصد اتصال را به حاملين پلاسمایی دارد؟ (ارشد فیزیو 82)

الف- تیروکسین

ب- آلدوسترون

ج- كورتيزول

د- انسولين

 

 

فصل 4 : هورمونهای قشر فوق کلیه

 

Hot points

  1. نواحی مختلف قشر فوق کلیه
  2. ویژگیها و اعمال آلدوسترون
  3. ویژگیها و اعمال فیزیولوژیک کورتیزول

 

  هورمونهای قشر فوق کلیوی

در غده فوق کلیه هر کدام در قطبهای فوقانی دو کلیه قرار گرفته اند، این  غده شامل دو بخش مجزاست : 1. بخش مغز فوق کلیه که 20 درصد مرکزی غده را تشکیل می دهد و هورمونهای اپی نفرین و نوراپی نفرین را در پاسخ به سیستم سمپاتیک ازاد می کند.

بخش قشری فوق کلیه که کورتیکو استروئيدها را ترشح می کند که منشأ همه این هورمون ها از استروئید کلسترول است.

قشر فوق کلیه از سه لایه مجزا تشکیل شده است:

  • ناحیه گلومروله خارجی‌ترین لایه بوده و 15 درصد قشر فوق کلیه را تشکیل می دهد این سلولها آلدوسترون ترشح می کنند چون محتوی آنزیم الدوسترون سنتاز هستند که ترشح این سلول توسط غلظت آنژیوتانسین II و پتاسیم در مایع خارج سلولی کنترل می شود.
  • ناحیه فاسيكولاته لایه‌ مياني که 75 درصد قشر فوق کلیه را تشکیل می دهد و گلوکورتیکوئيدها و کمی ا ندروژن و استروژن ترشح می کند و توسط ACTH هیپوفیزی تنظیم می شود.
  • ناحیه رتيكوله داخلی ترین لایه بوده و اندروژن های فوق کلیوی دهیدرواپی اندروسترون و اندروستنه‌دیون و کمی استروژن و کمی گلوكوكورتيكوئيد ترشح می‌کند ACTH ترشح هورمون اين سلولها را نيز كنترل مي‌كند.

 

ساختار هورمون های استروئیدی قشر فوق  کلیه

منشأ این هورمونها کلسترول است. مقدار کمی از کلسترول توسط سلولهای قشر فوق کلیه از استات سنتز میشود و 80 درصد کلسترول مصرف شده توسط LDL پلاسما تأمین می شود.

انتقال کلسترول بداخل سلولهای فوق کلیوی توسط مکانیسم های فیدبکی تنظیم می شود مثلا ACTH باعث افزایش تعداد رسپتورهای سلولهای قشر فوق کلیه برای LDL و افزایش فعالیت آنزیم های ازاد کننده کلسترول از LDL می شود.

کلسترول پس از ورود به سلول به ميتوکندري رفته پرگنه نولون را بوسیله عمل آنزیم کلسترول دسموتاز سازد كه مرحله محدود کننده سرعت تشکیل هورمون استروئیدی است.

مهمترین هورمونهای قشر فوق کلیه شامل:

1- مینرالوکورتیکوئيدها:

- سردسته این گروه آلدوسترون است (که مسئول 90 درصد فعالیت ميترالوكورتيكوئيدي است)

- دزوکسی کورتیکوسترول

- کورتیکوسترون  

- کورتیزول  (فعالیت مینرالوکورتیکوئیدی بسیار پایین دارد)

انتقال پلاسمایی : 60 درصد الدوسترون گردش خون باند با پروتئین پلاسمایی است و 40 درصد آزاد است.

نیمه عمر: آلدسترون حدود 20 دقیقه است.

رسپتور: رسپتور الدوسترون داخل سلولی است. پس از اتصال هورمون به رسپتور باعث چسبیدن به DNA شده و در تشکیل پروتئین های جدید نقش دارد.

آلدوسترون در سلولهای توبول کلیوی سبب افزایش تعداد کانالهای سدیمی اپی تليالي باز در غشای رأسي می‌شده، هم انتقالی سدیم را زياد مي‌كند.

گانونگ: احتمالا آلدوسترون به گیرنده غشای سلولی نیز متصل شده و با یک عمل سریع غیر ژنوی فعالیت مبادله گر سدیم پتاسیم غشا را افزایش می دهد که واسطه این عمل احتمالا IP3 است.

اعمال آلدوسترون:

  1. سبب افزایش باز جذب سدیم از ادرار – عرق – بزاق – شیره معدی می شود.
  2. سبب افزایش باز جذب سدیم و دفع پتاسیم در سلولهای توبولي کلیه شوند.

بدون وجود سيزالوكور تیکوئيدها غلظت پتاسیم خارج سلولی افزایش یافته غلظت سدیم و کلر کاهش می یابد و حجم کل مایع خارج سلولی و حجم خون شدیدا کم می شود

  1. افزایش آلدوسترون حجم مایع خارج سلولی و فشار شریانی را بالا می برد اما نقش کمی روی غلظت سدیم پلاسما دارد بدلیل اینکه به موازات افزایش جذب سدیم، اسمز آب نیز افزایش پیدا می کند.
  2. آلدوسترون سبب تحریک انتقال پتاسیم از مایع خارج سلولی به داخل سلولهای بدن می شود.
  3. آلدوسترون سبب افزایش ترشح توبولي هیدروژن در سلولهاي اصلي را توبول جمع‌کننده قشری شود و سبب یک درجه وجه خفیف آلكالوز مي‌شود.

تنظیم ترشح آلدوسترون

تنظیم ترشح الدوسترون بوسیله ناحیه گلومروله بطور تقریبا کامل مستقل از تنظیم کورتیزول و اندروژن بوسیله ناحیه رتيكوله و فاسیکوله است چهار عامل در تنظیم ترشح آلدوسترون نقش دارند:

  1. افزایش غلظت پتاسیم در مایع خارج سلولی سبب افزایش ترشح آلدوسترون می‌شود.
  2. افزایش فعالیت سیستم نين – آنژیوتانسین سبب افزایش ترشح الدوسترون می شود.
  3. ACTH جهت ترشح آلدوسترون ضروری است اما نقش کمی در کنترل میزان ترشح آلدوسترون مي‌شود.
  4. افزایش غلظت سدیم مایع خارج سلول سبب کاهش ترشح باشند.

نکته

پر قدرت ترین تنظیم کننده ترشح آلدوسترون غلظت یون پتاسیم، سیستم رنين آنژيواگریوتانسین هستند.

بلوکه کردن تشکیل آنژيوتانسين II، غلظت آلدوسترون پلاسما را بدون تغییر دادن قابل ملاحظه غلظت كورتيزول کاهش می دهد.

نکته مهم – ایستادن در طول روز بدلیل افزایش رنين سبب افزایش الدوسترون می شود.

نکته مهم – ترشح الدوسترون و رنين دارای یک ریتم شبانه روزی است که حداکثر مقدار آن در صبح زود قبل از بیدار شدن از خواب است.

 

2.گلوکورتيكوئيد‌ها

- کورتیزول (مسئول 95 درصد فعالیت گلوکوكورتیکوئیدی)

- کورتیکوسترون و کیوتيزول – پرونيزون و ...

انتقال پلاسمایی : تقریبا 90-95 درصد کورتیز ول به صورت باند با پروتئین پلاسمایی است که عمدتا به ترانس كورتين (CBG) یا گلوبین گیرنده كورتيزول و تا حدودی کمتری به آلبومين می‌چسبد.

نيمه عمر : 60 تا 90 دقیقه.

رسپتورهای گلوکوكورتیکوئیدی داخل سلولی بوده و پس از اتصال هورمون مجموعه استروئيد – رسپتوربعنوان فاکتور نسخه برداری عمل می کنند.

اعمال گلوکوكورتیکوئیدها

اثر بر متابولیسم کربوهیدرات ها
  • كورتيزول سبب افزایش گلوکونئوژنز موثر کبدی می شود و افزایش گلیکوژنز می شود
  • كورتيزول باعث کاهش مصرف گلوکز توسط سلولها می شود.

هر دو اثر فوق سبب افزایش غلظت گلوکز خون می شود که ترشح انسولین را تحریک می کند اما از طرفی غلظت بالای گلوکز، حساسیت بافتها بویژه عضلات اسکلتی و چربی به را نسبت به تحریک انسولين و مصرف گلوکز کم می کند. افزایش غلظت گلوکز خون گاها انقدر زیاد است که این حالت دیابت فوق کلیوی نامیده می شود.

  1. اثر بر متابولیسم پروتئین ها

کورتیزول سبب کاهش سنتز پروتئین و افزایش کاتابولیسم پروتئین موجود در سلول می شوند بنابراین ذخایر پروتئینی سلول را در كليه سلولهای بدن بجز سلول کبدی کاهش می‌دهد.

-  كورتيزول سبب افزایش پروتئین کبدی و پروتئین های پلاسما می شود.

کمی تزول سبب افزایش اسیدهای امینه خون، کاهش انتقال اسید امینه بداخل سلولهای خارج کبدی و تشدید انتقال بداخل سلولهای کبدی می شود.

3- اثر برمتابولیسم چربی ها

- سبب افزایش فراخوانی اسیدهای چرب از بافت چربي می شود بنابراین یک هورمون ليپوليتيك است.

- افزایش فراخوانی چربی بهمراه افزایش اکسیداسیون اسید چرب در سلول ها سبب استفاده از انرژی اسید چرب در زمان بی غذایی یا استرس می شود

نکته: اگرچه كورتيزول و  یک هورمون ليپوليتيك است اما بسیاری از افرادی که در معرض ترشح زیاد كورتيزول هستند مبتلا به چاقی ویژه با رسوب چربی در نواحی سینه و سر می شود که تنه گاومیش (buffalo hump) و صوت گرد ماه مانند
(moon face) ایجاد می کند.

4- اثرات ضد التهابی

كورتيزول داراي اثر ضد التهابی پایه است : 1. مرحله اوليه روند التهاب را بلوكه می‌کند

  1. در صورتیکه التهاب شروع شده باشد سبب از بین رفتن سریع التهاب و افرایش سرعت التیام می شود.

 اثرات كورتيزول در پیشگیری از التهاب:

  1. تثبیت غشای لیزوزومها
  2. کاهش نفوذپذیری مویرگ ها ثانویه به کاهش آزاد شدن آنزیم پروتئولیتیک
  3. کاهش مهاجرت WBC ها بداخل ناحیه ملتهب و کاهش فاگوسيتوز سلولهای آسیب دیده
  4. سرکوب سیستم ایمنی.
  5. کاهش تب عمدتا بدلیل ازاد شدن اینترلوکین – از سلولهای سفید خون

اثرات از بین برنده التهاب:

می تواند التهاب را ظرف چند ساعت تا چند روز کاهش بدهد احتمالا این امر ناشی از عوامل واسطه ای ناشناخته ای است که به بدن اجازه می دهد تا صورت ترشح زیاد کورتيزول در برابر استرس‌هاي فیزیکی مقاومت کند.

6- کورتیزول باعث بلوکه کردن پاسخ التهابی نسبت به واکنش های آلرژيك می شود.
7- اثر بر سلولهای خوني

  • باعث کاهش تعداد ائوزینوفیل ها و لنفوسيت‌های گردش خون می شود
  • تجویز مقدار زیاد کورتیزول سبب آتروفي کلیه بافت های لنفوئيد در سراسر بدن می شود.
  • باعث افزایش مقدار RBC می شود.

 

اندروژنهای فوق کلیه

این اندروژن ها در حال طبیعی در انسان اثرات ضعیفی دارند احتمالا تکامل اولیه اندامهای جنسی مردانه در دوران کودکی نقش دارند. این آندروژن‌ها در زن‌ها اثرات خفیفی در سراسر زندگی دارند.

ترشح اندروژن‌های فوق کلیه بوسیله كورتيكوترويپين کنترل می شود.

غلظت پلاسمایی دهیدرواپی اندروسترون در مردان و زنان در 25 سالگی به حداکثر رسيده و سپس سقوط می کند.

افزایش ترشح این اندروژن ها در مردان پس از بلوغ فقط کمی اثرات تشدید کننده دارد اما در پسران قبل از بلوغ سبب بلوغ کاذب زودرس می شود.

در زنان افزایش ترشح این هورمون ها سبب هرمافردریسم کاذب زنانه و سندروم آدرنوژنيتال مي‌شود.

نکته منبع مهم استروژن در مردان وزنان پس از یائسگی اندروستنه ديون است که یک اندروژن فوق کلیوی بوده و در گردش خون به تستوسترون و استروژن تبدیل می شود.

اختلالات ترشح هورمون های فوق کلیه

کم کاری قشر فوق کلیه = بيماری آدیسون علت شایع آن اتروفی اولیه قشر فوق کلیه است که سبب کمبود مينرالوكورتيكوئيد کمبود گلوکورتيكوئيد،  پیگمانتاسیون ملانین می شود. بدلیل کمبود مينرالوكورتيكوئيد باز جذب سدیم توسط کلیه کاهش یافته دفع ادراری سدیم کلر و آب سبب کاهش حجم مایع خارج سلولی می شود. و دفع پتاسیم نیز کاهش می یابد. این اختلال باعث هیپوناترمی، هیپرکالمی و اسیدوز خفیف می شود.

کمبود گلوکوكورتيكوئيدها حفظ غلظت طبیعی گلوکز در خون را در بین غذاها غیر ممکن می کند چون گلوکو نئوژنز کاهش می یابد و فرد را نسبت به استرس حساس می کند.

نکته زمانیکه فرد مبتلا به آديسون در معرض استرس قرار بگیرد نیاز شدید و بحرانی به گلوکوكورتیکوئید اضافی و ضعف شدید همراه با آن پیدا می کند کهت بحران آدیسونی گفته می شود.

  1. پرکاری قشر فوق کلیه = سندرم کوشینگ

قسمت عمده اختلالات در سندرم كوشينگ بدلیل افزایش غیر طبیعی کورتیزول است شایعترین علت سندرم ترشح بیشتر از حد ACTH است که باعث افزایش غلظت کورتیزول می شود.

رسوب چربي‌ها در بدن به صورت buffalo hump , moonface، هيرسوتيسم (پرمويي)، افزایش غلظت گلوکز خون، كاهش شدید رسوب پروتئین ها از علایم آن است.

 

اثر بر متابولیسم آب

نارسایی فوق کلیه بوسیله ناتوانی در دفع تعداد زیاد آب از راه ادرار مشخص شده و گلوكوكورتيكوئيد‌ها می توانند این اختلال را درمان كنند.

نکته: گلوکوکورتیکوئیدها دارای اثرات اجازه دهنده (permissive) برای اعمال بعضی دیگر از هورمون ها هستند.

مثلا مقداركمي گلوكوكورتيكوئيدها برای ایجاد اثرات گرمازایی گلوکاگون ضروری است.

مقدار كمی گلوکور کموتیکوئید برای ایجاد اثرات لیپولیتیک افزایش فشا رخون و گشادی برونش و گرمازایی کاتکول امین ها ضروري است.

تنظیم ترشح کوتیزول

ترشح كورتيزول توسط فوق کلیه بوسيله ACTH از هيپوفيز قدامي کنترل می‌شود که این هورمون سبب افزایش ترشح كورتيزول می‌شود.

ترشح ACTH توسط CRH هیپوتالاموس کنترل می شود.

کورتیزول ترشح ACTH و CRH را مهار می کند.

کلیه محرکهای استرسزا تمامي اين سیستم را فعال کرده و می‌توانند باعث آزاد شدن سریع كورتيزول شوند و کورتيزول نیز اثرات متابوليك عمده خود را می گذارد.

نکته: ACTH از طریق رسپتور غشایی خود بر روی سلولهای قشر فوق کلیه و با پيامبر ثانویه cAMP اثرات خود را اعمال می‌کند.

نکته: میزان ترشح ACTH , CRH و كورتيزول  در اوایل صبح زیاد و در ا واخر شب کم است.

این تغییرات تحت اثر تغییرات دوره ای 24 ساعته قرار دارد و وقتی که شخص ساعات خواب شبانه روزی خود را عوض کند این سیکل تغییر می کند.

 

خلاصه

1- لایه های قشر فوق کلیه از خارج به داخل شامل ناحیه گلومروله و فاسيكولاته فاسیکولاته ورتيكولر است که آلدوسترون،كورتيزول، اندروژن‌ها را ترشح می کنند.

  1. پیش ساز هورمونهای قشر فوق کلیه، ماکلسترول است.این هورمونها دارای رسپتور داخل سلولی هستند که از طریق تحریک فاکتورهای نسخه‌برداری اثرات خود را می گذارند.
  2. آلدوسترون سبب افزایش باز جذب توبولي سدیم و افزایش دفع پتاسیم و هیدروژن می شود.
  3. در تنظیم ترشح آلدوسترون آنژيوتانسين، اکثر یت سنین نقش مهمتری در مقایسه با ACTH دارد.
  4. كورتيزول دارای اثرات ليپوليتيك، گلوکونئوژنیک و پروتئولیتیک در مورد بافتهای غیر از کبدی است.
  5. افزایش بیش از حد کورتيزول سبب رسوب چربی ها در بعضی بافتها الگوی چاقی ویژه می شود.
  6. غلظت پلاسمایی كورتيزول توسط CRH , ACTH تنظیم می شود و كورتيزول داراي اثر قبدبك منفي بر روی این هورمون هاست.
  7. دهيدرواپي‌اندروسترون، اندروستنه دیون دو اندروژن مهم ترشح شده توسط غدد فوق کلیه هستند.

بانک تست

1- کدامیک از موارد زیر درباره آلدوسترون درست نیست؟ (ارشد فیزیو 86)

الف- افزایش فشار خون

ب- کاهش حجم مایع خارج سلولی

ج- افزایش دفع هیدروژن

د- کاهش غلظت  خون

2- کدامیک از موارد زیر توسط كورتيزول افزایش می یابد؟ (ارشد فیزیو 86)

الف- انابولیسم پروتئین عضلات

ب- گليكوليز کبدی

ج- تعداد کل گلبولهای سفيد خون

د- غلظت پلاسمایی اينترلوكين I

  1. بیشترین اثر آلدوسترون در کدام ناحیه از لوله ادراری اعمال می شود؟ (ارشد فیزیو 87)

الف- لوله پروکسیمال

ب- خم هنله

ج- لوله دیستال

د- لوله جمع کننده

  1. مهمترین اندروژن ترشحی از قشر فوق کلیه کدام هورمون است؟ ( ارشد فیزیو 87)

الف- تستوسترون

ب- DHT

ج- DHEA.S

د- اتیوکونولا کتون

 

 

 

 

فصل 5-   هورمونهای پانکراس

 

Hot points:

  1. انواع سلولهای جزایر پانکراس و ترشحات آنها
  2. رسپتور انسولین
  3. اثرات فیزیولوژیک انسولین
  4. عوامل تحریک کننده گلوکاگون و اثرات فیزیولوژیک گلوکاگون
  5. اثرات هورمونهای سلولهای جزایر بر روی یکدیگر

  

       هورمونهای پانکراس

جزاير لانگرهانس      پانکراس که بخش اندوکرین آنرا تشکیل می دهند از چهار نوع سلول تشکیل شده اند که ترشحات مخصوص به خود را دارند.

  • سلولهای آلفا یا A که 25 درصد سلولها را تشکیل داده و گلوکاگون ترشح می کنند.
  • سلولهای بتا یا B که 60 درصد کل سلولها را شامل شده و انسولین وآميلين (amylin) ترشح می کنند که نقش آن مشخص نیست.
  • سلولهای دلتا یا D که 10 درصد کل سلولها را تشکیل داده و سوماتوستاتین ترشح می کنند.
  • سلولهای PP به تعداد بسیار کم در جزایر وجود دارند و پلی پپتید پانکراسی را ترشح می کنند.

جزایر موجود در دم، تنه و قسمت قدامی و فوقانی سر پانکراس تعدادز یادی سلولهای A تعداد کمی سلول F دارند.

انسولین

انسولین يك پلی پپتيد حاوی دو زنجیره از اسیدهای آمینه است که بوسیله پلهای دی سولفیدی بهم وصل شده اند که ابتدا به صورت پر پرو انسولین است پره پرو انسولین در رتیکولوم اندوپلاسیک دانه دار سلول های B ساخته شده پروانسولین در گلژي بسته بندی می شود. باز هم کوتاهتر می شود و انسولین را می سازد هنوزکمی پروانسولین وجود دارد. دو قطعه تشکیل دهنده انسولین (قطعات B,A) توسط یک C پپتيد بهم متصل می شوند که در زمان ازاد شدن انسولین در خون این قطعه پپتيدي از آن جدا می شود. در زمان ریلیز مقداری C پپتيد معادل مقدار انسولین ریلیز می شود که نقش  فیزیولوژیک آن در وقت مطالعه است.

انتقال پلاسمایی: انسولین در داخل خون تقریبا کاملا در حالت آزاد گردش می کند.

نيمه عمر  :  حدود 6 دقیقه

متابولیسم: باقیمانده انسولین توسط انسولیناز عمدتا در کبد ومقدار کمی در کلیه‌ها و عضله و سایر بافتها منهدم می شود.

رسپتور انسولین: رسپتور انسولین یک رسپتور غشايي است که از سه وزیر واحد گلیکوپروتئینی بتا و دو زیر واحد آلفا تشکیل شده زیر واحدهای الفا خارج سلولی بوده و انسولین را بخودش می گیرد و زیرواحدهای بتا از عرض غشای سلولی عبور می کنند.

اتصال انسولین باعث تحریک فعالیت تيروزين کینازی زیرواحدهای بتا و اتو فسفر يلاسیون انها در رادیکال های تیروزین می شود این  اتوفسفريلاسيون جهت انجام اعمال بیولوژیک انسولین ضروري است و باعث فسفریلاسیون بعضی پروتئین های سیتوپلاسمی و دفسفرپلاسیون بعضي دیگر می شود یکی از این انزیمها سربستراي رسپتور انسولین (IRS) هستند که انواع مختلف  دارد. همچنین یک مسير عمل انسولین از طریق Ras و MAP کیناز است.

نکته: رسپتور انسولین بسیار مشابه رسپتور IGF-I است اما با رسپتور IGF-II متفاوت است.

نکته مهم: قرار گرفتن در معرض مقادیر زیاد انسولین سبب تنظیم کاهش رسپتور انسولین و قرار گرفتن در معرض مقادیر کم انسولین ميل ترکیبی رسپتورها را افزایش می دهد. چاقی. آكرومگالي سبب كاهش تعداد رسپتور و مصرف بيش از حد گلوكوكورتيكوئيد‌ها باعث كاهش ميل تركيبي رسپتور مي‌شود. در حاليكه بي‌غذايي سبب افزايش تعداد رسپتور و نارسايي فوق كليه سبب افزايش ميل تركيبي رسپتور مي‌شود.

اثرات انسولین

اثرات انسولین بسیار گسترده است برای سهولت یادگيری ابتدا اثرات را از نظر زمانی تقسیم بندی می کنیم (بر اساس جدول گانونگ)

  1. اثرات سریع / چند ثانیه – افزایش انتقال گلوکز – اسیدهای امینه و پتاسیم بداخل سلولهای حساس به انسولین
  2. اثرات بینابینی (چند دقیقه) – تحریک سنتز پروتئین، مهار تجزیه پروتئین فعال کردن انزیم های گليكوليتيك و گلیکوژن سنتاز، مهار فسفوریلاز و آنزیم های گلوکونئوژنيك
  3. اثرات تأخیری (ساعتها) – افزایش mRNA برای آنزیمهای لیپوژنیک وسایر آنزیمها.

اثرات انسولین بر بافتهای مختلف:

  1. بافت چربی: افزایش ورود گلوکز – افزایش سنتز اسید چرب – افزایش سنتز گليسرول فسفات – افزایش رسوب تری گلیسریدها: فعال کردن لیپوپروتئین لیپاز- مهار لیپاز حساس به هورمون – افزایش جذب یون پتاسیم
  2. عضله : افزایش ورود گلوکز – افزایش سنتز گلیکوژن –افزایش جذب اسیدهای امینه- افزایش سنتز پروتئین ها در رينوروم‌ها کاهش کاتابولیسم پروتئین ها – افزایش جذب کتون ها – افزایش جذب یون پتاسیم.
  3. کبد: کاهش تولید اجسام کتونی – افزایش سنتز پروتئین ها – افزایش سنتز لیپیدها- کاهش انتقال گلوکز بعلت کاهش گلوکو نئوژتر و افزایش سنتز گلیکوژن
  4. اثرات عمومی : افزایش رشد سلولی

 

تقسیم‌بندی اثرات انسولین بر اساس تأثیر بر متابولیسم مواد مختلف:

  1. اثر بر متابولیسم کربوهیدرات ها

1- سبب افزایش جذب و متابولیسم گلوکز در عضله اگرچه عضله بیشتر از اسید چرب برای تأمین انرژی خود استفاده می کند اما در جریان ورزش و نیز چند ساعت پس از غذا از گلوکز برای تأمین انرژی استفاده می کند.

نکته: انسولین می تواند مقدار انتقال گلوکز بداخل سلول عضلانی در حال استراحت را تا 15 برابر افزایش بدهد.

افزایش جذب، ذخیره و مصرف گلوکز توسط کبد می‌شود. قسمت عمده گلوکز جذب شده پس از صرف غذا تقریبا بلافاصله به صورت گلیکوژن در کبد ذخیره می شود.

انسولین از طریق زیر این اثر را باعث می شود:

  1. مهار فسفريلاز کبدی که انزیم مسئول تجزیه گلیکوژن به گلوکز است.
  2. افزایش فعالیت انزیم گلوکوکیناز که سبب فسفریلاسیون اولیه گلوكز در داخل سلولهاي کبدی باشد.
  3. تشدید فعالیت آنزیم گلیکوژن سنتاز که باعث پیشبرد سنتز گلیکوژن می شود.

با استفاده از این مکانیسم ها انسولین سبب پیشبرد گلیکوتر در کبد مي‌شود.

در فاصله بین وعده های غذا که گلوکز خون کاهش پیدا می کند. انسولین با معكوس کردن تمام اثرات گفته شده در بالا (موارد 1 و2 و3) باعث آزاد شدن گلوکز بداخل گردش خون می شود. همچنین فقدان انسولین باعث فعال شدن آنزیم فسفريلاز و گلوکز فسفاتاز می شود که اجازه انتشار گلوکز بخون را می دهد.

انسولین باعث تبدیل گلوکز اضافي به اسید چرب می شود و گلوکونئوژنز را مهار می‌کند.

انسولین روی جذب و مصرف گلوکز در مغز اثری ندارد.

انسولین انتقال گلوکز بداخل سلول و مصرف گلوکز اولیه بوسيله سلولهای بدن را افزایش می دهد.

  1. اثر بر متابولیسم چربی ها

انسولین یک هورمون ليپوژن است که باعث پیشبرد سنتز و ذخیره چربی می شود. از طریق اثرات زیر: 1. پیشبرد سنتز اسیدهای چرب    2. افزایش مصرف گلوکز توسط سلولها

انسولین سبب مهار لیپاز حساس به هورمون مي‌شود که این آنزیم در هيدروليز کردن تری گلیسیردهای ذخیره شده در سلول چربی نقش دارد.

کمبود انسولین باعث تجزیه چربی و آزاد شدن اسیدهای چرب آزاد می شود.

فقدان انسولین غلظت پلاسمایی کلسترول و فسفولیپیدها را افزایش می دهد.

در زمان کمبود انسولین، مصرف بیش از حد چربی باعث کتواسیدوز می شود

  1. اثر انسولین بر متابولیسم پروتئین

انسولین باعث پیشبرد سنتز و ذخیره پروتئین می شود از طریق زیر : 1. افزایش انتقال اسیدامینه ها بداخل سلول

  1. با اثر مستقیم بر روی ريبوزوم سبب افزایش ترجمه mRNA می شود.
  2. افزایش کپی برداری از توالیهای ژنتيك DNA انتخاب شده
  3. مهار کاتابولیسم پروتئین ها
  4. تضعیف میزان گلوکونئوژنر

فقدان انسولین باعث از بین رفتن ذخایر پروتئینی و افزایش اسیدهای آمینه پلاسما می شود.

نکته مهم: بدلیل ضروري بودن انسولین بروی سنتز پروتئین‌ها، بهمان اندازه هورمون رشد برای رشد یک حیوان ضروري است.

نکته مهم: انسولین با افزایش ترانسپورتر گلوکز موجود در غشای عضله و بافت چربی (GLUT4) که در انتشار تسهيل شده گلوکز نقش دارد سبب افزایش مصرف گلوکز در این سلولها می شود. ترانسپورترهای Glut4 در سيتوپلاسم سلولهای حساس به انسولین وجود دارند و در صورت حضور انسولین به طرف غشای سلولی حرکت می کنندودر آن جای می گیرند.

نکته مهم: در سلولهای کبدی انسولین با القاء آنزیم هگزوکیناز که سبب افزایش فسفوریلاسیون گلوکز می شود باعث افزایش ورود گلوکز به سلول می شود.

نکته مهم: انسولین سبب ورود پتا سیم بداخل سلول می شود که در نتیجه این امر غلظت پتاسیم خارج سلولی کاهش می یابد بنابراین در درمان موقتی هایپو کالمی در افراد دچار نارسایی کلیوی می توان از تزریق داخل وریدی انسولین و گلوکز استفاده کرد.

عوامل موثر بر ترشح انسولین:

  1. عواملیکه ترشح انسولین را افزایش می دهند شامل

- افزایش گلوکز خون

- افزایش اسیدهای چرب خون

- افزایش اسیدهای آمینه خون

- بعضی هورمونهای گوارشی (گاسترین – cck – سکرتین – GIP)

- گلوکاگون – GH – استیل کولین

- تحریک بتا

مقاوم بودن به انسولین، چاقی

  1. عواملیکه ترشح انسولین را کم می کند.

- کاهش گلوکز خون

- روزه‌داري

- سوماتوستاتين

- کاتکول آمین ها (آلفا – آدرنرژيك)

مکانیسم ترشح انسولین توسط سلولهای بتادر جزاير لانگرهانس

مهمترین محرک ترشح انسولین گلوکز است. گلوکز از طریق GIUT2 وارد سلولهای B جزایرلانگرهانس پانکراس می شود بمحض ورود توسط گلوکوکیناز فسفریله شده و گلوکز 6 فسفات را تشکیل می دهد سپس گلوکز 6 فسفات اکسیده شده و ATP تشکیل می دهد. ATP سبب بسته شدن کانالهای پتاسیم وابسته به ATP در این سلول ها می شود. بسته شدن این کانال ها غشای سلول را دپلاریزه می کند که دپلاریزاسیون غشا سبب باز شدن کانالهای کلسیمی وابسته به ولتاژ و ورود کلسیم به سلول می شود که جهت جوش خوردن وزيكولهاي حاوی انسولین به غشا و ترشح انسولین به بیرون از سلول ضروري است.

نکته: فروکتوز و مانوز که داخل سلول به گلوکز تبدیل می شوند محرک انسولین هستند اما مانوهپتولوز و 2 دز کسی گلوکز باعث مهار انسولین می شود.

نکته مهم: بدنبال تحریک ترشح انسولین ابتدا به سرعت و ظرف چند دقیقه انسولین ریلیز می شود در صورت ادامه داشتن محرک، ترشح انسولین ظرف 10 دقیقه کاهش یافته و سپس دوباره به آهستگی طی یک دوره زمانی حدود 2 ساعت افزایش پیدا می کند. که مقدارش بیشتر از دفعه اول است فاز زودرس اولیه احتمالا مربوط به ريليز انسولین از پیش تشکیل شده و فاز late یا تأخیری مربوط به ريليز انسولین تازه شکل گرفته است.

کنترل ترشح انسولین

افزایش غلظت گلوکز خون از 100 میلی گرم در میلی لیتر باعث تسریع ترشح انسولین می‌شود این پاسخ ترشحی انسولین به غلظت گلوکز خون بالا، مکانیسم فيدبكي مهم جهت تنظیم انسولین است.

نکته: انسولین سبب پیشبرد استفاده از کربوهیدرات ها برای انرژی می شود در حالیکه استفاده از چربی ها را کاهش میدهد بلعکس فقدان انسولین عمدتا سبب استفاده از چربی ها و عدم مصرف گلوکز به استثنای بافت مغزي می شود.

نکته مهم: هورمون رشد – کورتیزول – اپی نفرین و گلوکاگون نیز در تبدیل بین متابولیسم کربوهیدرات و چربی نقش دارند. هورمون رشد و کورتیزول هر دو در پاسخ به هیپوگلیسمی ترشح شده و مصرف گلوکز را توسط سلول مهار می کنند اما سبب پیشبرد مصرف چربی می شوند. اپی نفرین در افزایش دادن غلظت گلوکز پلاسما در طی دوره های استرس که سمپاتیک فعال است نقش دارد بدلیل اثر پر قدرت در گلیکوژنولیز کبدی فعال کردن لیپاز حساس به هورمون که سبب افزایش اسیدهای چرب ازاد پلاسما می شوند پس اپی نفرین سبب پيشبرد استفاده از چربی ها در جریان دوره‌های استرس  می شود.

 

گلوکاگون

یک پلی پپتيد خطی است که توسط سلولهای A جزایر پانکراس ساخته می شود.

پره پره گلوکاگون در سلولهای A، در سلولهای L دستگاه گوارش و مغز یافت می شود. درسلولهای A عمدتا از آن گلوکاگون و پروگلوکاگون بزرگ (MPGF) پردازش می شود. در سلولهای L عمدتا گلیسنتین و پلی پپتيدهای شبه گلوکاگونی 1 و 2 (GLP- 2 , GLP-1) و مقداری اکسینتومودولین تشکیل می شود. در هر دو نوع سلول به باقی مانده مولکول پلی پپتيد وابسته به گلیسنتین GRPP گویند.

رسپتور: گلوكان در کبد از طریق GS ادنیلاز سیکلاز غشایی را فعال می کند و با افزایش cAMP درون سلولی در نهایت سبب افزایش تجزیه گلیکوژن می شود همچنین با اثر بر رسپتوري که فسفولیپازC را فعال می کند در نهایت با افزایش کلسیم درون سلولی سبب تحریک گلیکوژنولیز میشود.

نیمه عمر: 5 تا 10 دقیقه

اثرات گلوکاگون

  1. اثر بر متابولیسم گلوکز: - گلیکوژنولیز در کبد       - افزایش گلوکزنئوژنز در کبد
  2. با کاهش دادن فعالیت مالونیل کو انزیم A در کبد سبب تشکیل اجسام کتونی می‌شود.
  3. سبب فعال کردن لیپاز سلول چربی شده و باعث افزایش اسیدهای چرب آزاد میشود.
  4. گلوکاگون با غلظتهای زیاد دارای اثر اینوتروپ مثبت بر روی قلب است. (با افزایش cAMP ميوکارید، تحریک پذیری میوکارد را افزایش می دهد)
  5. ترشح صفرا را تشدید می کند.
  6. باعث افزایش جریان خون در بعضی بافت ها بویژه کلیه ها می شود.
  7. سبب کاهش ترشح اسید معده می شود.

بطور خلاصه گلوکاگون یک هورمون گلیکوژنوليتیک، گلوکونئوژنیک، لیپوليتیک و کتوژنیک است.

عوامل موثر بر ترشح گلوكاگون

عوامل تحریک کننده ترشح شامل:

هیپوگلیسمی

اسیدهای آمینه بویژه اسید  امینه‌های مولد گلوکز

کورتیزول

کوله سیستوکینین – گاسترین

فعالیت عضلانی

عفونت ها و استرس ها

تحریک کننده های بتا آدرنرژیک (cAMP)

تئوفیلین

استیل کولین

مهار کننده ها شامل:

گلوکز

سوماتواستاتین

سکرتین

اسیدهای چرب ازاد

کتون ها

انسولین

فینتوئین

تحریک کننده های آلفا آدرژریک

گابا

نکته: سلولهای B علاوه بر انسولین گابا نیز ازاد می کنند که GABA روی سلولهای A  اثر  مهاري دارد و با فعال کردن رسپتور GABA سبب مهار ترشح گلوکاگون میشود.

نکته: در دوران بيغذايي ترشح گلوکاگون افزایش یافته و در رده سوم یعنی همزمان با حداکثر گلوکونئوژنز بحداکثر ترشح خود می رسد از ان به بعد که بتدریج اسیدهای چرب و کتون‌ها منبع عمده تأمین انرژی می شوند غلظت گلوکاگون پلاسما سقوط می کند.

سوتالوستاتین

سوماتوستاتین ترشح انسولین، گلوکاگون و پلی پپتيد پانکراس را مهارمی کنند و ممکنست بطور موضعی داخل جزایر پانکراس به روش پاراکرین عمل کند.

عوامل محرک ترشح سوماتوستاتین = 1. غلظت گلوکز خون   2. افزایش اسیدهای امینه    3. افزایش اسیدهای چرب   4. افزایش غلظت هورمونهای گوارشی که در پاسخ به خوردن غذا از بخش فوقانی روده ازاد می شوند.

اثرات هورمونهای سلولهای جزایر ریوی سایر هورمونها:

 

 اسوماتوستاتین , ترشح , انسولین , گلوکاگون , پلی پپتيد پانکراس , اثرات هورمونهای سلولهای , جزایر ریوی , سایر هورمونها

 

 

[ پيكان ممتد نمودار تحريك و پيكان‌هاي نقطه‌چين نمودار مهار هستند]

 

 

خلاصه تنظیم غلظت گلوکز

در فرد طبیعی غلظت گلوکز خون هر روز صبح ناشتا 80 تا 90 میلی گرم در دسی لیتر است که در حدود ساعت اول پس از صرف غذا به 120 تا 140 میلی گرم در میلی لیتر افزایش پیدا می کند اما سیستم های فیدبکی ظرف 2 ساعت پس از آخرین جذب کربوهیدرات ها بحالت اول بر می گردند چندین مکانیسم جهت کنترل غلظت گلوکز نقش ایفا می کنند.

  1. کبد بعنوان سیستم بافری مهم گلوکز عمل می کند بطوریکه پس از صرف غذا با افزایش ترشح انسولین، بیش از 3/2 گلوکز جذب شده در روده بشکل گلیکوژن در کبد ذخیره می شود.  و در طی ساعات بعد که غلظت گلوکز و انسولین افت پیدا می کند. کبد گلوکز را بداخل خون ازاد می کند.
  2. انسولین و گلوکاگون بعنوان سیستم های کنترل فیدبکی برای حفظ غلظت گلوکز عمل می کنند. افزایش غلظت گلوکز سبب تحریک ترشح انسولین می شود که انسولین باعث کاهش غلظت گلوکز می شود که این کاهش گلوکاگون را تحریک می کند سبب افزایش غلظت گلوکز می شود
  3. در هیپوگليسمی شدید غلظت پايین گلوکز خون دارای یک اثر مستقیم بر هیپوتالاموس و تحریک سیستم سمپاتیک است که سبب ازاد شدن اپي‌نفرين میشود که اپي‌نفرین در ازادشدن بیشتر گلوکز از کبد نقش دارد.
  4. در طی ساعتها و روزهای بعد هورمون رشد و كورتيزول نیز در پاسخ به هیپوگليسمی طولانی ترشح می شوند که هر دو میزان مصرف گلوکز توسط سلولها را کاهش می دهند

دیابت قندی

سندرم اختلال متابولیسم کربوهیدرات – چربی – پروتئین که بدلیل فقدان ترشح انسولین یا کاهش حساسیت بافت ها به انسولین بوجود می اید و دو نوع عمده دارد

دیابت نوع I= دیابت وابسته به انسولین IDDM بر اثر فقدان ترشح انسولین بوجود می آید.

دیابت نوع II= ديابت غیر وابسته به انسولین NIDDM بر اثر کاهش حساسیت بافتهای هدف به اثرات متابولیک انسولین بوجود می اید.

خلاصه

  • جزایر لانگرهانس پانکراس از 4 نوع سلول F-D-B-A تشکیل شده که به ترتیب گلوکاگون، انسولین، سوماتوستاتین و پلی پپتيدپانکراسی ترشح میکنند.
  • انسولین یک هورمون پپتيدي است و دارای رسپتور غشایی است که سبب افزایش مصرف گلوکز افزایش سنتز اسید چرب و افزایش سنتز گليكوژن می‌شود.
  • افزایش ورود گلوکز بداخل سلولهای B جزایر از طریق GIUT2 باعث بسته شدن کانالهای پتاسیمی وابسته ATP، دپلازيزاسيون سلول می شود که این امر با باز کردن کانالهای کلسیمی وابسته به ولتاژ کلسیم مورد نیاز جهت اگزوسيتوز انسولین را وارد سلول می کند.
  • گلوکاگون یک هورمون گلیکوژنیک گلوکونئوژنیک لیپولیتیک و کتوژنیک است.
  • گلوکاگون سبب تحریک ترشح انسولین می شود.
  • بهمراه انسولین گابا نیز از سلولهای B آزاد می شود که سبب مهار ترشح گلوکاگون می شود.
  • سوماتوستاتین هر سه ترشح جزایر يعني انسولین – گلوکاگون و پلی پپتيد پانکراس را مهار می کند.

 

 

 

فصل 6-   هورمونهای موثر بر تنظیم متابولیسم کلسیم و فسفات

Hot points

  1. ویتامین D و نقش آن در هومئوستارکلسیم و مغز
  2. نقش پاراتورمون در هومئوستاز کلسیم و مغز
  3. عوامل موثر در تنظیم ترشح پاراتورمون
  4. نقش کلسی تونین در تنظیم متابولیسم کلسیم و مغز

 

 

 کلسیم

کنترل دقیق غلظت کلسیم مایع خارج سلولی ضروري است چون کلسیم  نقش کلیدی در روندهاي فیزیولوژیک از قبیل انقباض عضلات، لخته شدن خون و انقباض و انتقال ايمپالس و ...  ایفا می کند. افزایش غلظت کلسیم از حد طبیعی سبب تضعیف پیشرونده سیسم عصبی و کاهش غلظت آن باعث تحریک پذیر تر شدن سیستم عصبی می شود.

فقط 1/0 کلسیم کل بدن در مایع خارج سلولی و 1 درصد آن در سلولهاست و بقیه در استخوان انبار می شود پس استخوان منبع ذخیره بزرگ کلسیم است.

کلسیم به سه شکل در پلاسماوجود دارد:

  1. 41 درصد به صورت ترکیب با پروتئین های پلاسما که این مقدار قابل انتشار از طریق غشای مویرگ ها نیست
  2. 9 درصد با سایر مواد پلاسما مثل سیترات و فسفات ترکیب بوده و قابلیت انتشار دارد.
  3. 50 درصد باقیمانده يونيزه است و قابلیت انتشار از غشای مویرگی را دارد.

فسفات

تقریبا 85 درصد فسفات در استخوان انبار می شود 14-15 درصد آن در سلولها قرار دارد و کمتر از 1 درصد در مایع خارج سلولی است.

فسفات معدني به دو فرم  در پلاسماست. که فرم  غلظت بیشتری دارد.

نکته: هیپوکلسمی سبب افزایش تحریک پذیری در نرون‌ها شد، و در عضله اسکلتی باعث تتانی مي‌شود و در مغز سبب بروز تشنج می شود. افت غلظت کلسیم بمیزان 35 درصد پايين‌تراز غلظت طبیعی سبب بروز تتاني می‌شود.

هایپر کلسمی سبب تضعیف سیستم عصبی و کند شدن فعالیتهای رفلكسي، کاهش فاصله QT در قلب و تضعیف قابلیت انقباض لوله گوارش (یبوست و بی‌اشتهایی) می شود.

ویتامین D

در پوست بر اثر تابش پرتوهای ماورا بنفش نور خورشيد، 7 دهیدروکلسترول موجود در پوست كوله كالسيفرول یا ویتامین D را می سازد سپس كوله كالسيفرول در کبد هیدروكسيله شده و 25 هیدرکسی كوله كالسيفرول را می سازد که در واقع اولين مرحله در فعال شدن كوله كالسيفرول است این روند یک واکنش محدود کننده است چون 25 هیدروکسی كوله كالسيفرول یک اثر فیدبکی مهاری بر واکنش های تبدیلی دارد سپس 25 هیدروکسی كوله كالسيفرول در توبولهای اتبدایی کلیه ها  به او 25 دی هیدروکسی كوله كالسيفرول تبدیل می شود که فعالترین فرم ویتامین D3 است.

تبدیل 25 هیدروکی كوله كالسيفرول به 1و 25- دی هیدروکسی كوله كالسيفرول در کلیه در حضور هورمون پاراتورمون صورت می گیرد.

نکته: افزایش غلظت کلسیم پلاسما سبب کاهش غلظت او 25 دی هیدروکسی كوله كالسيفرول می شود به دو دلیل:

  1. کلسیم اثری خفيقي در جلوگیری از تبدیل 25 دی هیدروکسی كوله كالسيفرول به 25 و 1 دی هیدروکسی كوله كالسيفرول دارد.
  2. افزایش کلسیم سبب کاهش ترشح پاراتورمون می شود بنابراین در فقدان پاراتورمون، 25 هیدروکسی کوله‌کالسیفردل به ترکیب متفاوتی بنام 24-25 دی هیدروکسی کوله‌کالسیفرول تبدیل می شود که تقریبا فعالت ویتامین D را ندارد.

رسپتورÑ اين هورمون استروئیدی بوده و دارای رسپتور داخل سلولی است که در نهایت سبب افزایش نسخه‌برداری می شود.

اعمال ویتامین D

فرم فعال ویتامین D    1 و 25 دی هیدروکسی كوله كالسيفرول دارای اثرات روی روده – کلیه و استخوان‌هاست که جذب کلسیم و فسفات را بداخل مایع خارج سلولی افزایش داده و به تنظیم فیدبکی این مواد کمک می کند.

اثر هورمون ویتامین D بر روی روده

الف- ویتامین D سبب افزایش جذب کلسیم از روده ها می شود. از طریق: 1. افزایش تشکیل پروتئین گیرنده کلسیم در سلولهای اپی تليال روده طی 2 تا 3 روز (پروتئین در لبه رأسی وجود دارد وسبب ورود کلسیم به سلول روده می شود و بعد کلسیم به طریق تسهیل شده از غشای قاعده‌اي - جانبی خارج می شود) میزان جذب نسبت مستقيم با پروتئین گیرنده کلسیم دارد. پروتئین اثر طولانی در جذب کلسیم داشته و تا مدتی پس از حذف 1 و 25 دی هیدرکسی کوله‌کالسیفرول در بدن می ماند.

  1. تشکیل ATP آز در لبه بروسی سلولهاي اپی تلیال روده که بوسیله كلسيم فعال شود.
  2. تشکیل انزیم فسفاتاز قلیایی در سلولهای اپی تلیال

 

تنظیم ترشح پاراتورمون

  1. کلسیم یونیزه در گردش خون به صورت فیدبک منفی بطور مستقیم روی غده پاراتیروئید عمل می کند تا هورمون را تنظیم کند.

[مکانيسم: کلسیم به رسپتور غشایی خون بر روی غده می‌نشیند و این رسپتور از طریق G پروتئین به فسفواینوزیتاید ها متصل است. فعال شدن این رسپتور ترشح PTH را مهار می کند] کوچکترین کاهش در غلظت کلسیم سبب تحریک ترشح PTH می شود.

  1. او 25 دی هیدروکسی كوله كالسيفرول مستقیما روی غده اثر کرده و mRNA مسئول تولید پره پروتئین را کاهش می دهد.
  2. افزایش غلظت فسفات پلاسما ترشح PTH را با پایین آوردن کلسیم پلاسما و مهار کردن تشکیل 1 و 25 دی هیدروکسی كوله كالسيفرول تحریک میکند
  3. کاهش غلظت منیزیم پلاسما ترشح PTH را تحریک می کند.

اعمال هورمون پاراتیروئید

پاراتورمون اثرات خود را بر سلولهای مختلف عمدتا از طریق افزایش cAMP می گذارد.

الف: اثر هورمون پاراتیروئید بر استخوان:

بطور کلی پاراتورمون جذب کلسیم و فسفات را از استخوان افزایش می دهد این اثر شامل دو مرحله سریع و آهسته است.

مرحله سریع بدلیل فعال شدن سلولهای استخوانی موجود عمدتاً‌ استئوبلاستها است.

غشای سلول استئوسیت‌ها استئوبلاست‌ها دارای گیرنده بر پاراتورمون است. هورمون می تواند پمپ کلسیم را فعال کرده و سبب گرفته شدن سریع  فسفات کلسیم از کریستالهای آمورف استخوانی که در نزدیکی استخوانها هستند شود. همچنین هورمون با افزایش دادن نفوذپذیری غشای استئوسیتی به کلسیم در طرف مجاور مایع استخوانی پمپ را تحریک کرده و در نتیجه به کلسیم اجازه می دهد تا از مایع استخوانی بداخل سلولهای غشا انتشار یابد و سپس در طرف دیگر پمپ یون کلسیم را تا مایع خارج سلولی انتقال مي‌دهد.

مرحله آهسته بدلیل فعال شدن استئوکلاست هاست. فعال شدن این سیستم دو مرحله دارد: فعال شدن فوری استئوکلاستهایی که قبلا تشکیل شده اند  و تشکیل استئوکلاستهای جدید

 

اعمال کلسی تونین

کلسی تونین غلظت کلسیم و فسفات را در گردش خون پايين می آورد.

کلسی تونین از دو طریق غلظت کلسیم خون را کاهش می دهد: 1. اثر فوری: کاهش دادن فعالت جذبي استئوکلاست‌ها و کاهش دادن فعالیت استئولیتیک غشای استئوسیتی استخوان

  1. اثر طولانی تر: کاهش تشکیل استئوکلاستهای جدید

نکته: چون جذب استئوکلاستي استخوانی بطور ثانوی منجر به فعالیت استئوبلاستي می‌شود چون بدنبال کاهش تعداد استئوکلاستها کاهش تعداد استئوبلاستها هم بوجود می‌آید پس در طی یک زمان طولانی، اثر خالص کالسي تونین، کاهش فعالیت استئوکلاستی و استئوبلاستی است. در نتیجه، اثر طولانی قابل ملاحظه بر غلظت کلسیم پلاسما وجود ندارد. پس اثر کلسی تونین بر غلظت کلسیم پلاسما عمدتا یک اثر زودگذر است.

بطور خلاصه، سه هورمون اصلی هستند که غلظت کلسیم پلاسما را تنظیم می کنند. پاراتورمون غلظت کلسیم را بطور عمده بوسیله بحرکت دراوردن یون کلسیم از استخوان بالا می برد. همچنین PTH سبب افزایش تشکیل 25 و 1 دی هیدروکسی كوله كالسيفرول می‌شود که جذب روده‌اي کلسیم را افزایش می دهد. کلسی تونین که جذب استخوانی را مهار می کند و مقدار کلسیم در ادرار را افزایش می دهد.

اثر سایر هورمونها بر متابولیسم کلسیم:

گلوکوكورتیکوئید ها از طریق مهار تشکیل و فعالیت استئوکلاستي، به غلظت کلسیم را پایین می آورند اما در طولانی مدت، سبب کاهش تشکیل استخوان و افزایش جذب استخوان و استئوپروز می شوند.

هورمون رشد سبب افزایش دفع کلسیم در ادرار می شود اما جذب روده ای کلسیم را افزایش می دهد و اثر جذبی آن بر دفع کلسیم بیشتر است و باعث ایجاد یک تعادل کلسیمی مثبت می شود.

هورمون رشد شبه انسولین I باعث افزایش سنتز پروتئین در استخوان می شود.

هورمون های تیروئیدی ممکن است باعث هیپر کلسمی، افزایش دفع کلسیم از ادرار و استئوپوروز شوند.

انسولین تشکیل استخوان را افزایش داده و در دیابت درمان نشده سبب ازدست رفتن قابل ملاحظه استخوان ها می شود.

خلاصه کنترل غلظت کلسیم

خط اول دفاعی، عمل بافری کلسیم قابل معاوضه در استخوان هاست. نمک‌هاي قابل معاوضه کلسیم در استخوان شامل ترکیبات آمرف فسفات کلسیم و عمدتا  بطور سست در استخوان قرار گرفته و در حال تعادل قابل برگشت با یونهای کلسیم و فسفات در مایع خارج سلولی هستند.

خط دوم دفاعی ، کنترل هورمونی غلظت کلسیم است که توسط هورمونهای فوق صورت می گیرد.

خلاصه

  • کلسیم به سه صورت ترکیب با پروتئین‌هاي پلاسما، ترکیب با سیترات و فسفات و یونیزه در پلاسما وجود دارد
  • فرم فعال ویتامین D، سبب افزایش جذب کلسیم و فسفات از روده‌ها – کلیه – استخوان مي‌شود.
  • پاراتورمون با اثر بر بخشهای مختلف باعث افزایش کلسیم و کاهش فسفات پلاسما می شود.
  • کلسی تونین سبب کاهش غلظت کلسیم پلاسما می شود.

 

بانک تست

1- در زمینه تحریک ترشح کلسی تونین کدام مورد دارای بیشترین اثر است؟ (ارشد فیزیو 87)

الف- گلوکاگون

ب- گاسترين

ج- سکرتین

د- cck

2- در کدام حالت زیر تولید کالسی تریول زیاد می شود؟ (ارشد فیزیو 87)

الف - کاهش غلظت پلاسمایی کلسیم

ب- کاهش غلظت پلاسمایی هورمون پاراتیروئید

ج- افزایش غلظت پلاسمایی فسفات

د- افزایش غلظت پلاسمایی گاسترین

3- کدام مورد زیر درباره عمل کلسی تونین درست است؟ (ارشد فیزیو 85)

الف- فعالیت استئوکلاستها را زیاد می کند.

ب- غلظت پلاسمایی فسفات را کم می کند.

ج- دفع کلیوی کلسیم را کاهش می دهد

د- غلظت پتاسیم پلاسما را کم می کند.

4- در مورد تنظیم کلسیم خون کدامیک از عبارتهای زیر درست است؟ (ارشد فیزیو 86)

الف- مقادير زیاد ویتامین D جذب استخوان را کاهش می دهد

ب- PTU  غلظت پلاسمایی و فسفات را افزایش می دهد

ج- کلسی تونین تشکیل استئوکلاستهای جدید را افزایش می دهد

د- غلظت پلاسمایی کلسی تونین رابطه معکوس با غلظت یون کلسیم پلاسما دارد.

 

 

 

 

فصل 7- فیزیولوژی غدد جنسی

Hot points

  1. نقش MIS یا آنتی مولرین هورمون
  2. مراحل بلوغ
  3. علت منوپوز و اتفاقات همراه آن
  4. پرولا کتین
  5. سد خونی – بیضه ای
  6. هورمونهای مؤثر بر اسپرماتوژنز
  7. نقش سلولهای ليديگ و سرتولي
  8. اعمال تستوسترون و دی هیدروتستوسترون
  9. دوره فولیکولي و دوره رحمی و ویژگی های هر دوره
  10. فیدبک مثبت استروژني
  11. عوامل هورمونی موثر در اوولاسیون
  12. استروژن و پروژسترون و اثرات آنها
  13. نقش هورمون ریلاکسین در مردان و زنان
  14. عوامل هورمونی دربارداری

 

 

 

بخش اول – تفکیک جنسی و رشد

 

تفکیک غدد تناسلی اولیه به بیضه ها یا تخمدان ها در داخل رحم در انسان بطور ژنتیکی تعیین می شود اما تشکیل اندامهای نر به وجود بیضه های فعال ترشح کننده بستگی دارد.در غیاب بافت بیضه ، جنس ماده تکامل پیدا میکند.

پس از تولد غدد تناسلی تا زمان بلوغ خاموش می مانند اما در زمان بلوغ بر اثر گنادوتریپن ها و هپیوفیر قدامی (LH , FSH) فعال می شوند.

غدد تناسلی در هر دو جنس یک عمل دوگانه دارند: 1. تولید سلولهای نطفه (گامتوژنز) 2.ترشح هورمونهای جنسی شامل آندروژن ها (هورمونهای مرد کننده) و استروژن ها (هورمون های زن کننده)

در جنس مذکر کروموزوم Y وجود دارد. این کروموزوم دارای یک توالی بنام SRY است که در واقع یک پروتئین تنظیم کننده اتصال به DNA  است و بعنوان فاکتور نسخه‌برداری عمل می کند و ژنی را برای MIS نسخه‌برداری که می کند که باعث تمایز اندامهای جنسی در مردان می‌شود.

غده تناسلی اولیه تا هفته 6 در هر دو جنس یکسان است. در هفته 7 و 8 تمایز جنسی اتفاق می افتد بطوریکه در مردان ژنتیکی (xy) بخش مدولای غده تناسلی اولیه رشد کرده و بیضه ها را می سازد. بیضه ها از دو نوع سلول تشکیل شده اند: 1. سلولهای لیدیگ که تستوسترون را ترشح می کند و تستوسترون در رشد اندامهای تناسلی داخلی ایجاد صفات ثانویه نقش دارد.

2- سلولهای سرتولی که ماده ای را ترشح می کنند بنام MIS یا mullerian inhibitory substance يا ماده مهار کننده مولرین یا هورمون آنتی مولرین که مانع رشد اندامهای تناسلی ماده می شود.

MIS سبب تحلیل رفتن مجاری مولرین توسط اپوپتز در همان سمت می‌شود. این مجاری مولرین در فرمول ژنتیکي xx باعث تشکیل رباط تخمدانی می‌شود. تستروسترون سبب تکامل مجاری وازدفران از مجاری ولفين در همان سمت می شود.

نکته مهم: MIS در سلولهای سرتولی ترشح می شود. ترشح ان از هفته 7 شروع شده و تا 1-2 سالگی ادامه داشته و سپس شروع به کاهش گذاشته و در زمان بلوغ به مقادیر پایین می رسد و در سراسر زندگی با این مقادیر پایین ادامه می یابد.

MIS در دخترها توسط سلولهای گرانولوزا در فولیکولهای کوچک تخمدانی تولید می شود مقادیر پلاسمایی آن تا زمان بلوغ بسیار پایین است. پس از بلوغ  تعداد ان به اندازه مردان بالغ می رسد.

نقش ان پس از زندگی جنینی کاملا معلوم نیست احتمالا در بالغ شدن سلولهای جنسی در هر دو جنس و کنترل نزول بیضه ها در پسرها دخالت دارد.

مراحل Puberiy یا بلوغ در دخترها::

  1. تلارک: به جوانه زدن پستان ها و رشد ان گفته می شود که اولین واقعه در مراحل بلوغ است.
  2. پوبارک: به رشد موهای اگزیلاری و پوبیسی گفته می شود.
  3. منارک: اولین قاعدگي را گویند. دوره های اولیه قاعدگی بدون تخمک گذاری هستند حدود 1 سال بعد تخمک گذاری منظم شروع می شود

نکته: افزایش ترشح اندروژن های فوق کلیه را آدرناك گویند که در سنین 8 تا 10 سالگی بدون هر گونه تغییر در ترشح کورتیزول یا CRH بوجود می آید.

منوپوز یا یائسگی:

با افزایش سن تخمدان ها بتدریج حساسیت خود را به گناد و تروپین ها از دست می دهند که در نتیجه آن دوره‌های جنسی از بین می رود.

این کاهش حساسیت به GnRH احتمالا بدلیل کاهش تعداد فولیکولهای اولیه است. تخمدان ها دیگر استرادیول ترشح نکرده و استروژن کمی در اثر اروماتیزه شدن اندروستنه دیون در گردش خون تشکیل می شود.

بتدریج رحم و واژن آتروفي می شود.

بدلیل کاهش استروژن و پروژسترون و اثر فیدبک منفی ناشی از انها FSH و LH  افزایش می یابد.

علامت شایع منوپوز گرگرفتگی است که بدلیل افزایش فوران های LH رخ می دهد.

گنادوتروپین های هیپوفیزی

LH , FSH ساختار گلیكوکوپروتئینی دارند که از دو جزء الفا و بتا تشکیل شده اند. این هورمونها از هیپوفیز قدامی در پاسخ به GnRN هيپوتالاموسي می اید آزاد می شوند.

این هورمون ها دارای رسپتور غشایی متصل به G پروتئین هستند که با فعال کردن آدنيليل سيكل از و افزایش cAMP داخل سلولی اثرات خود را می گذارد.

FSH یا هورمون محرک فولیکولی در مردان بر سلولهای سوتولی اثر گذاشته و در حفظ و نگهداری اپی تلیوم مولد اسپرماتوزوئید نقش دارد.

FSH در زنان مسئول رشد اوليه فولیکول تخمدانی است.

LH یا هورمون لوتئینی در مردان بر سلولهای ليديگ اثر گذاشته و ترشح تستوسترون را تحریک می کند. در زنان مسئول تکامل نهایی فولیکولهای تخمدانی و ترشح استروژن و مسئول تخمک گذاری و تشکیل جسم زرد است که جسم زرد پروژسترون را ترشح می کند.

پرولا کتین هیپوفیزی

پرولاكتين هورمون پپتيدي حاوی 199 اسید امینه است که از 3 پیوند دی سولفیدی در ساختار خود تشکیل شده است. دارای شباهت ساختاری با هورمون رشد انسانی و هورمون سوماتوماموتروپين جفتی است.

نیمه عمر ان 20 دقیقه است.

رسپتورپرولاكتين شبیه رسپتور هورمون رشد یک رسپتور ساتیوکاین است که ديمريزه شده و ميسر jak-stat را فعال می کند.

اعمال پرولاکتین:

1- نقش در ترشح شیر از پستان ها

2- مهار اثرات گنادوپروتئین ها در سطح تخمدانی

3- بطور مداوم توسط هیپوتالاموس مهار می شود از طریق PIF یا دوپامين

4- ترشح پرولاکتین در طول بارداری افزایش یافته پس از زایمان طی 8 روز به سطح زن غیر ابستن سقوط می کند.

عوامل موثر بر ترشح پرولا کتین

عوامل تحریکی شامل – شیر دادن – خواب – استرس – کاهش گلوکز خون- استروژن

استروژن اثر مستقیم روی لاکتوتروپ ها ایفا می کند.

هورمون TSH , TRH نیز سبب تحریک ترشح پرولا کتین می شود.

عامل مهاری – دوپامین، اگونيست‌هاي دوپامین مثل بروموکريپتین سبب کاهش ترشح پرولاکتین می شوند.

 

بخش دوم:  اعمال تولید مثلی و هورمونی مرد

 

بیضه از تعداد 900 توبول مولدمني یاسمينيفر پر پیچ و خم تشکیل شده که اسپرماتوزوئیدها در انجا تشکیل می شود سپس اسپرماتوزوئيدها وارد اپیدیدیم شده و از آنجا به مجرای وابران (و از دفران) تخلیه می شوند که بلافاصله قبل از ورود به جسم غده پروستات متسع شده و آمپول مجرای وابران را تشکیل می دهد.

در بين توبولهاي سمينيفر در بیضه سلولهای حاوی گرانولهای لیپیدی موسوم به لیدیگ قرار دارند که تستوسترون ترشح می کنند.

سد خونی – بیضه ایÑ در بین سلولهای سر تولی مجاور اتصالات محکم وجود دارند که در نزدیكی تیغه پایه، سد خون و بیضه را می سازند که از عبور پروتئین ها و سایر مولکولهای درشت از مایع بین سلول و از بخشي از توبول که در نزدیکی تیغه پایه قرار دارد به ناحیه ای در نزدیکی دهانه توبول و دهانه توبول جلوگیری می کند.

نقش سد خونی – بیضه ای: 1. حفظ ترکیب مایع   2. حفظ سلولهای گامت از عوامل آسیب‌رسان   3. ممانعت از ورود فراورده های انتی ژنی

اسپرماتوژنر

فرایند تشکیل اسپرماتوزوئيدها را گویند. اسپرماتوژنز در توبولهای سمينيفر در طی زندگی فعال جنسی انجام می شود این روند در نتیجه تحریک توسط هورمونهای گنادوتروپیک هیپوفیز قدامی شروع شده و در سراسر دوران زندگی ادامه می یابد و در سنین پیری کاهش می یابد.

مراحل اسپرماتوژنز بطور خلاصه شامل:

 اسپرماتوگني , اسپرماتوسيت اوليه , اسپرماتوسيت‌ثانويه , اسپرماتيد , اسپرم بالغ

تمامی مراحل اسپرماتوژنز از ابتدا تا تشکیل اسپرم حدود 74 روزطول می کشد.

هر اسپرماتوزوئید دارای یک سر و یک دم است. سر از هسته متراکم سلول با فقط یک لایه نازک از سیتوپلاسم و لایه غشای سلول در اطراف سطحش تشکیل شده در بخش خارجی 3/2 قدامی سر، کلاهک ضخیم بنام اکروزوم قرار دارد که حاوی آنزیمهای هيالورونيداز پروتئوليتيك است.

دم اسپرم یا تاژک از سه بخش تشکیل شده: اکسونم (میکروتوبول) – غشای نازک پوشاننده اكسونم و میتوکنیدی ها.

عوامل هورمونی موثر بر اسپرماتوژنز:

  1. تستوسترون ترشح شده توسط سلولهای ليديگ، در رشد و تقسیم سلولهای ژرمینال بیضه که اولین مرحله در تشکیل اسپرماتوزوئيدها مي‌باشد نقش دارد.
  2. LH سلولهای ليديگ را تحریک و وادار به ترشح تستوسترون می کند.
  3. FSH ، سلولهای سر تولی را تحریک می کند كه بدون وجود این تحریک تبدیل اسپرماتیدها به اسپرماتوزوئید انجام نمی شود.
  4. استروژن ها که احتمالا برای اسپرماتوزوئيد شدن ضروري است. تحریک سلول سر تولی توسط FSH، در تشکیل استروژن از تستوسترون نقش دارد.
  5. هورمون رشد که برای کنترل اعمال متابولیک بیضه نقش دارد.

نکته: بلوغ اسپرماتوزوئيد در اپیدیدیم اتفاق می افتد. اسپرماتوزوئیدهای توبول سمينيفر و بخش های ابتدایی اپیدیدم غیر متحرک هستند و توانایی بارورسازی تخمک را ندارند.

نکته: قسمت عمده اسپرماتوزوئيد تولید شده در مجاری وابران انبار می شوند.

Capacitation یا ظرفیت پذیری:

اگرچه اسپرماتوزوئيد‌ها در اپیدیدیم بالغ می شوند اما هنوز توسط عوامل مهاری که توسط اپی تلیوم مجاری تناسلی ترشح می شود مهار می شوند تماس اسپرماتوزوئيد‌ها با مایعات مجرای تناسلی زنانه سبب تغییرات تنفس در اسپرم‌ها می‌شود که برای روندهای نهایی بارور کردن لازم است.

واكنش اکرموزومی – در زمان ورود سر اسپرم به تخمک ، باید لایه های متعدد سلولهای گرانولوزای تخمک برداشته شود تا اسپرم بتواند به ناحیه شفاف نفوذ کند. این عمل توسط انزیمهای موجود در اکروزوم اسپرم اتفاق می افتد که به ان واکنش آكروزومي می‌گویند.

نقش سلولهای سرتولي:

همانطور که قبلا ذکر شد FSH روی سلولهای سرتولی اثر گذاشته و سبب تحریک انجام اعمال زیر در سرتولی می شود:

  1. تکامل اسپرماتیدها
  2. ترشح MIS
  3. ترشح پروتئین گیرنده اندروژن ABP که سبب حفظ منبع زیاد و پایدار اندروژن در مایع توبولی می‌شود.
  4. ترشح اینهبین که نقش مهاری بر روی FSH دارد
  5. سلولهای سرتولی حاوی آنزیم آروماتاز هستند که سبب تبدیل اندروژن به استروژن می شوند.

نکته: جدارهای شبکه لوله های بیضه حاوی رسپتور استروژنی است (ERx)

نکته: پروستات مرد، هورمون ریلاكسین ترشح می کند که در تحرک اسپرم نقش دارد.

تستوسترون و سایر هورمون های جنسی مردانه:

هورمونهای جنسی مردانه یا اندروژن ها توسط بیضه ترشح می شوند و شامل: تستوسترون، دی هیدروتستوسترون و اندرو ستنه ديون است.

تغییرات غلظت تستوسترون پلاسما در سنین مختلف در افراد مذکر

  1. فوران در دوره جنینی
  2. فوران در دوره نوزادی
  3. فقدان هورمون در كودكي تا زمان بلوغ (در دوران کودکی تقریبا سلولهای لیدیگ در بیضه ها وجود ندارد)
  4. فوران در بلوغ
  5. ادامه ترشح در سراسر زندگی [درسن 50 سالگی شروع به کاهش گذاشته و در 80 سالگی به 20 تا 50 درصد مقدار حداکثر خودش می رسد]

آندروژن ها ترکیبات استروئیدی هستند و هم در بیضه ها و هم غدد فوق کلیوی از کلسترول و یا مستقیما از استیل کو A ساخته می شوند.

تستوسترون فراوان‌ترین اندروژن ترشح شده توسط بیضه هاست

انتقال تستوسترون – حدود 97 درصد باند به پروتئین است که ممکنست به طور سست به آلبومین باند شده یا بطور محکم به گلوبولین گیرنده هورمون جنسی بچسبد.

بخش عمده تستوسترون در داخل سلولها بخصوص اندامهای هدف مثل پروستات در مرد بالغ یا اندامهای تناسلی خارجی در جنین به دی‌هیدروتستوسترون تبدیل می شود

رسپتور تستوسترون – رسپتور داخل سلولی است. مجموعه استروئید – رستپور وارد هسته شده به DNA متصل شده  سبب تحریک فاکتورهای نسخه برداری می شوند.

اعمال تستوسترون

در دوران جنینی – تستوسترون در تمایز جنسی و تکامل ویژگیهای جنسی مردانه و سرکوب اندامهای تناسلی زنانه نقش دارد.

در طی 2 تا 3 ماه اخر بارداری تستوسترون در پایین اوردن بیضه ها به داخل اسکروتوم نقش دارد.

تستوسترون در بلوغ در پیدایش صفات اولیه و ثانویه جنسی بالغ نقش دارد.

دارای اثرات آنابولیکی است بطوریکه سبب افزایش سنتز پروتئین و کاهش تجزیه پروتئین شده و سرعت رشده و توده عضلانی را افزایش می دهد.

تستوسترون سبب افزایش ماتریس استخوانی و احتباس کلسیم در استخوان می شود.

سبب افزایش متابولیسم پایه تا 15 درصد می شود.

سبب افزایش تعداد RBC ها می شود.

سبب افزایش باز جذب سدیم، اب، پتاسیم ، کلسیم، سولفات و فسفات می شود.

نکته: تستوسترون مسئول رشد اندامهای تناسلی داخلی، افزایش توده عضلانی و پیدایش اراده به اعمال جنسی و اسپرماتوژنزاست و نقش مهاری بر LH هیپوفیزی دارد.

دی هيدروتستوسترون مسئول رشد اندامهای تناسلی خارجی و صفات ثانویه جنسی در بلوغ است.

کنترل اعمال جنسی مردانه

هیپوتالاموس با ترشح GnRU سبب کنترل ترشح هورمونهای LH , FSH هیپوفیز قدامی می شود. LM محرک اصلی ترشح تستوسترون از لیديگ است در حالیکه FSH             اسپرماتوژنز را تحریک می کند.

نکته: GnRH بصورت پالسي یا ضرباندار (بمدت چند دقیقه هر 1 تا 3 ساعت یکبار) ترشح می شود.

ترشح LH هم دوره ای یا ضرباندار بوده و از GnRH پیروی می کند.

تستوسترون ترشح شده از لیدیگ دارای اثر مهاری بر ترشح LH از هیپوفیز قدامی است. که عمدتا این مهار از اثر مستقیم تستوسترون روی هیپوتالاموس و کاهش دادن GnRH ناشی می شود.

FSH روی رسپتور‌هاي خود بر سلول سرتولي نشسته و سبب تحریک ترشح هورمون اينهبين می‌شود. که اينهبين دارای اثر مهاری بر روی هیپوفیز قدامی بود. و ترشح FSH را مهار می کند و یک اثر خفیف بر روی هيپوتالاموس در مهار ترشح GnRH نیز دارد.

نکته: سلولهای سرتولی هورمون اکتیوین ترشح می کنند که سبب تحریک ترشح FSH می شود.

 

بخش سوم: اعمال تولید مثلی و جنسی زنانه

 

اندامهای اصلی دستگاه تولید مثل زنانه شامل تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی یا فالوپ، رحم و مهبل یا زهدان است.

تولید مثل با تکامل تخمک ها در تخمدان ها شروع می شود در وسط هر دوره جنسی ماهانه یک تخمک از فولیکول تخمدانی بداخل حفره شکمی ازاد می شود بعد تخمک از لوله رحمی وارد رحم شده و در صورتیکه بوسیله اسپرم بارور شود در رحم لانه گزین کرده تکامل پیدا می کند و جنین را تشکیل می دهد.

سیستم هورمونی زنانه

در سه دسته هورمونی تشکیل شده است:

  1. هورمون GnRH که از هیپوتالاموس ازاد می شود.
  2. هورمونهای هیپوفیز قدامی يعني LH , FSH
  3. هورمون‌هاي تخمداني يعني استروژن و پروژسترون كه توسط تخمدانها ترشح مي‌شوند مقادير هورمونها در بخش های مختلف دوره ماهیانه تغییر می کنند که منحنی‌های زیر نشان می دهد.

سالهای تولید مثل طبیعی زن بوسیله تغییرات ریتمیک ماهانه در ترشح هورمون‌ها و تغییرات فیزیکی در تخمدان ها و سایر اندامهای جنسی مشخص می شود که به این طرح ریتمیک دوره یا سیکل ماهانه جنسی زن یا سیکل قاعدگی می گویند. مدت هر سیکل بطور متوسط 28 روز است اما می تواند به کوتاهی 20 روز یا بلندی 45 روز هم باشد.

دوره ماهانه تخمدانی

شامل سه مرحله است: 1. دوره فولیکولی     2. اوولاسیون یا تخمک گذاری    3. دوره لوتئینی

  1. دوره فولیکولی:

مرحله اول رشد فولیکولی بزرگ شدن متوسط خود تخمک است و بعد از لایه های اضافی سلولهای گرانولوزا در بعضی فولیکولها بوجود می اید که در اين مرحله به انها فولیکول اولیه گویند. در ادامه توده سلولی دوم بنام تکا بوجود می اید که دو لایه تکای داخلي وخارجی را می سازد.

تکای داخلی منبع اولیه ترشح استروژن است.

مراحل رشد فولیکولی بطور خلاصه = فولیکول اولیهÑ فولیکول حفره‌اي Ñ فولیکول وزیکولی Ñ فولیکول غالب

رشد ابتدایی فولیکول تا مرحله حفره ای عمدتا به تنهایی توسط FSH کنترل می شود.

تسریع رشد فولیکولها و تبدیل فولیکولهای حفره‌اي به وزیکولی، به دلایل زیر بوجود می‌آید.

  1. ترشح استروژن توسط خود سلولهای فولیکول باعث افزایش تعداد رسپتورهای FSH بر روی سلولهای گرانولوزا شده و در واقع یک اثر فیدبک مثبت داشته و حساسیت گرانولوزا را به FSH بیشتر از قبل می کند.
  2. FSH و استروژن با هم سبب افزایش تعداد رسپتورهای LM بر روی سلولهاي گرانولوزاي گرانولهای اصلی می شوند که باعث می شود این سلولها توسط LH هم تحریک شوند که سبب تسریع رشد فولیکول می شود.
  3. استروژن بهمراه LH سبب تکثیر سلولهای تکا شده و ترشح را افزایش می دهند.

در انتها از مجموع فوليكولهاي وزيكولي تشکیل شده یک فولیکول رشد کرده و فولیکول غالب را می سازد و بقیه آترزي می شود.

 

2.تخمک گذاری یا اوولاسیون

در یک دوره 28 روزه در روز 14 سیکل تخمک‌گذاری انجام می شود. این مرحله با پاره شدن فولیکول غالب و ازاد شدن تخمک در حفره شکم همراه است.

نکته : افزیش 6 تا 10 برابري LH که از دو روز قبل از تخمک گذاری شروع می شود و 16 ساعت قبل از تخمک گذاری به حداکثر می رسد نقش ضروری در تخمک گذاری دارد.

نکته: افزایش 2 تا 3 برابری FSH نیز بهمراه LH اتفاق می افتد.

  1. دوره لوتئینی

در طی چند ساعت اول پس از اورلاسیون سلولهای باقیمانده به سلولهای لوتئینی تبدیل می شوند که به آن جسم زرد گفته می شود.

جسم زرد توانایی ترشح هورمونهای پروژسترون و کمی استروژن را دارد.

جسم زرد 7-8 روز پس از اوولاسیون حالت ترشحی و زرد رنگ خود را از دست داده و به جسم سفید Corpus albicans تبدیل می شود.

نکته مهم: LH دارای یک اثر اختصاصی بر سلولهای گرانولوزا و تکاست به طوریکه سبب تبدیل این سلولها به سلولهای ترشح کننده پروژسترون می شود پس حدود 1 روز قبل از اوولاسیون، استروژن شروع به کاهش می گذارد و پروژسترون کمی افزایش پیدا می کند.

نکته: استروژن و پروژسترون ترشح شده از جسم زرد و سبب مهار فیدبکی LU , FSU در دوره توئینی می شوند.

نکته مهم: جسم زرد اینهبین ازاد می کند که باعث مهار فیدبکی FSH می شود.

نکته – دو روز قبل از شروع قاعدگی فقدان ناگهانی ترشح استروژن و پروژسترون توسط جسم زرد باعث برداشته شدن مهار فیدبکی از هیپوفیز شده و اجازه می دهد دوباره LH , FSH هیپوفیز افزایش پیدا کند. LH , FSH باعث پیشبرد فولیکولهای جدید و شروع یک دوره تخمدانی تازه می شود.

نکته مهم: کاهش استروژن و پروژسترون سبب بروز قاعدگی در رحم می شود.

بطور خلاصه، تقریبا هر 28 روز یکبار هورمونهای گنادوتروپیک از هیپوفیز قدامی باعث می‌شود که حدود 8 تا 12 فولیکول جدید شروع به رشد در تخمدان کنند. یکی از انها به بلوغ رسیده و در روز 14 سیکل دوره     می کند. پساز اولاسیون به جسم زرد تشکیل شده که پس از 2 هفته دژ نره شده و بدلیل کاهش شدید استروژن و پروژسترون قاعدگی در يك دوره تخمدانی جدید شروع می شود.

دوره رحمی

سیکل ماهانه اندومتر در رحم که با تولید دوره ای هورمونهای تخمدانی همراه است شامل سه مرحله است:

  1. مرحله تکثیری یا پروليفراتيو
  2. مرحله ترشحی یا Secretory
  3. مرحله خونریزی یا قاعدگی menstruation
  4. مرحله تکثیری یا پروليفراتيو - افزایش ضخامت اندومتر بدلیل افزایش تعداد سلولهای استروما و رشد غدد اندومتر و عروق خونی جدید در اين مرحله اتفاق مي‌افتد. اين مرحله با مرحله استروژني تخمداني همزمان است.
  5. مرحله ترشحی– پس از اوولاسیون و تشکیل جسم زرد استروژن و پروژسترون فراوانی توسط جسم زرد تشکیل می شود استروژن سبب تکثیر سلولی اضافی و پروژسترون سبب ادم قابل ملاحظه و صفات ترشحی در اندومتر می شود. افزایش جریان خون، غدد پرپیچ و خم و افزایش ذخایر لیپیدی و گليكوژني در سلولهاي استروما پیش می آید که هدف آماده کردن رحم جهت لانه گزینی است.

ترشحات رحمی که شیر رحمی نامیده می شود تغذیه تخمک اولیه را تأمین می کند.

  1. قاعدگی – اگر تخمک بارور نشود تقریبا دو روز قبل از پایان دوره ماهانه، جسم زرد تحليل رفته استروژن و پروژسترون کاهش یافته بوجود می اید. اسپاسم رگ، کاهش در مواد غذایی اندومتر و از بین رفتن تحریک هورمونی سبب شروع نكروز در اندومتر بویژه رگ خونی می شود. منشأ این خونریزی عمدتا شریانی است و بدلیل ازاد شدن فيبرنيوليزين همراه با مواد نکروتيك اندومتر غیر قابل لخته شدن است.

نکته مهم: قاعدگی در نتیجه کاهش ناگهانی پروژسترون و استروژن و بخصوص پروژسترون در انتهای دوره ماهانه بوجود می آید.

هورمونهای تخمدانی

  1. استروژن ها که شامل 17- بتا استردیول – استرون و استریول است.
  2. این هورمونها عمدتا توسط سلولهای گرانولوزای فولیکول تخمدانی – جسم زرد و جفت سنتز می‌شوند.

استرادیول (E2) استروژن اصلي مترشحه از تخمدان هاست.

انتقال پلاسمایی – 98 درصد هورمون به صورت باند به پروتئین است که 60 درصد با البومین و 38 درصد با گلوبولین گيرنده استروئید جنسی (CBG) منتقل شده و 2 درصد آزاد است.

استرون – بخش عمده استرون در بافت‌های محیطی از اندروژن های مترشحه توسط قشر فوق کلیوی و سلولهای تکی تخمدانی تشکیل می شود

  • استريول - استروژن ضعیف بوده و فراورده اکسیداتیو است که از استرادیول و استرون مشتق می‌شود
  • قدرت استروژنیک بتااسترادیول 12 برابر استرون و 80 برابر استریول است.

رسپتورهاي استروژن –

رسپتور  که داخل هسته است و از طریق تحریک فاکتورهای نسخه‌برداری عمل می کند.

رسپتور بتا در پروستات، مجراي ادراري - تناسلی و رگ خونی یافت می شود و ممکن است مسئول بخشی از اثرات رگی استروژن ها باشد.

بنظر می رسد هر دورسپتور از طریق پروتئین های  c-fos و c-jun به ژن ها می چسبد در این وضعيت اثرات مخالفی روی نسخه برداری تولید می کنند.

اعمال استروژن ها
  1. رشد اندامهای تناسلی زنانه مثل رحم و فولیکولهای تخمدان
  2. حساستر شدن رحم نسبت به اکسی توسین
  3. سبب کاهش FSH و بعضی شرایط کاهش LH و یا افزایش LH (فيدیک های منفي و مثبت كه قبلا ذکر شده)
  4. افزایش ترشح انژیوتانسیوژن و TBG
  5. بسته شدن اپی فیز استخوان در انسان و افزایش فعالیت استئوبلاستی
  6. پیشبرد رشد پستان‌ها، تکثیر مجاری و پیگمانتاسیون هاله دور پستان
  7. صفات ثانویه جنسی زنانه
  8. افزایش استروژن قبلا از قاعدگی سبب احتباس آب و نمک و كمی افزایش وزن می شود.
  9. پایین آوردن کلسترول پلاسما.
  10. افزایش مختصر در پروتئین بدن – افزایش کمی در متابولیسم
  11. تجمع دادن چربی در پستان ها بافت زیر جلدی، کفل وران
  12. ایجاد پوست نرم و صاف – افزایش عروق خونی که با افزایش گرمی پوست همراه است.

 

  1. پروژستین ها

مهمترین پروژستین‌ها، پروژسترون است که از جسم زرد و  جفت ترشح می شوند.

انتقال پلاسمایی – 2 درصد آزادانه منتقل شود و 80 درصد به صورت باند با آلبومين و بقیه به صورت باند با – CBG منتقل می شود.

فراورده نهایی دفعی پروژسترون، پرگناندیول است که 10 درصد پروژسترون اولیه به این شکل از راه ادرار دفع می شود.

رسپتور – اثرات پروژسترون هم با عمل بر روی DNA انجام می شود.

رسپتور پروژسترون در غیاب استروئید به یک هیت شاک پروتئین می چسبد و اتصال هورمون، هیت شاک پروتئین را آزاد می کند و بخش گیرنده DNA را آزاد می کند.

دوایزوفرم مختلف پروژسترون شامل رستپور پروژسترون B, A  وجود دارد.

اعمال پروژسترون: اندام های هدف اصلی رحم – پستان ها و مغز است.
  1. داراي عمل ضداستروژني روی سلولهای ميومتر و تحریک پذیری این سلولها می شود حساسیت انها را به اکسی توسین کاهش می دهد.
  2. سبب کاهش تعداد رستپور استروژن در اندومتر می‌شود.
  3. روی پستان سبب تحریک رشد آلوئول، لوبول و حفظ عمل ترشحی در جریان شیر دادن می شود.
  4. مسئول بالا رفتن دماي پایه بدن در اوولاسيون شده و گرمازاست
  5. سبب تحریک تنفس می شود.
  6. عمل آلدوسترون در کلیه ها را بلوکه می کند.
  7. اثر آنابولیک قابل ملاحظه ندارد.

 

هورمون ریلاکسین

در زنان در جسم زرد – رحم – جفت – غدد پستانی ترشح می شود.

در بارداری سبب ریلاکس سمفيزپوبيس و مفاصل لگن و شل کردن گردن رحم شده و به زایمان کمک می کند.

همچنین انقباضات رحمی را مهار کرده و سبب تکامل غدد پستانی می شود.

در زنان غیر باردار در مرحله ترشحی وجود دارد در نقش آن معلوم نیست.

در مردان در پروستات تولید شده در حفظ تحرک اسپرم و تعدد اسپرم بداخل تخمک نقش دارد.

هورمونهای جفت

گنادوپروتین كوریونیک جفتی hCG

یک گلیکوپروتئین است عمدتا دارای فعالیت لوتئینی کننده و لوتئوتروپیک است (محرک جسم زرد)

6 روز پس از لقاح اسپرم و تخمک در خون بوسیله بخش رادیو ایمنولوژیک قابل کشف است.

بنظر می رسد با اثر بر رسپتور H اثرات خود را می گذارد.

تومورهای دستگاه گوارش و سایر تومورها می توانند LCG ترشح می کنند و پس مخصوص جفت نیست.

سوماتومادوتروپین جفتی انسان یا هورمون  رشد پرولا کتین کوریونیک یا لاکتوژن جفتی انسان

این هورمون پروتئینی بوده و از سنسيتيو تروفوبلاست جفت ترشح می شود. سبب رشد پستان و گاهاً ترشح شیر می شود. و هورمون مولد شیر گفته می شود ساختار شیمیایی آن بسیار شبیه هورمون رشد است  بعنوان هورمون رشد مادری اکتسابی است و سبب احتباس نیتروژن – پتاسیم – کلسیم – لیپولیز و کاهش مصرف گلوكز و کاهش حساسیت به انسولین می شود.

سایر عوامل هورمونی در بارداری

غده هیپوفیز مادر بمیزان 50 درصد بزرگ شده و بویژه کورتیکوتروپین، تیروتروپین و پرولاکتین خود را افزایش داده FSH و LH سرکوب می شود بدلیل اثرات مهاری استروژن پروژسترون

میزان ترشح گلوکورتیکوید افزایش پیدا می کند.

آلدوسترون تا 2 برابر افزایش دارد که بهمراه استروژن در باز جذب سدیم اضافی از توبول کلیه و احتباس مايعات نقش دارد.

تولید تیروکسین افزایش پیدا می کند.

غده پاراتيروئيد بزرگ شده و PTH سبب جذب کلسیم از استخوان  مادر شده و برای استخوان سازی در جنین استفاده می شود.

نکته: در طول بارداری استروژن، پروژسترون، پرولاکتین و HCG افزایش پیدامی کند که در رشد و تكامل پستان نقش دارند.

پس از زایمان خروج جفت، سقوط ناگهانی غلظت استروژن و پروژسترون بوجود می اید. که کاهش استروژن سبب بروز تولید شير می شود.

مكيدن پستان توسط تعداد سبب آزاد شدن رفلکس اکسی توسین و خروج شیر می شود (milk letdown) و همچنین سبب تحریک ترشح پرولاكتين و افزایش ترشح شیر می‌شود.

بانک تست

1- در مورد عمل دستگاه تولید مثل زنانه کدام درست است؟ (ارشد فیزیو 86)

الف- ياخته‌های تکای داخل در فازفولیکولی اندروژن ترشح می کنند.

ب- در فازلوتئال چربی در ياخته‌هاي تکا ذخیره می شود.

ج- فولیکول غالب از روز دهم سیکل قاعدگی تشکیل می شود.

د- در نیمه اول فاز پرو ليفراتيوسیکل رحمی استروژن و پروژسترون ترشح می شوند.

2- در شرایط حاملگی کدام هورمون زیر ترشح پرولاکتین را از هیپوفیز قدامی تحریک می کند؟ (ارشد فیزیو 86)

الف- استروژن

ب- پروژسترون

ج-  گنادوتروپين جفتی

د- سوماتوماتوروسین

3- کدامیک از ترکیب هورمونهای زیر باعث افزایش تعداد رسپتورهای LH در سلولهای گرانولوزا می شود؟ (ارشد فیزیو 85)

الف- FSH و اينهبين B

ب- FSH + استروژن

ج- LH + پروژسترون

د- FSH - LH

4- کدامیک از هورمونهای زیر برای شروع اسپرماتوژنز ضروري  است؟ (ارشد فیزیو 85)

الف – LH و اينهبين

ب- FSH و اکتیوین

ج- FSH و تستوسترون

د- LH و استروژن

5- استرماتیروئید ها در کدام ناحیه بالغ می شوند. (ارشد فیزیو 85)

الف- اپیدیدم

ب- كسيه مني

ج- وازدفران

د- آمپول برای واران

6- اولين تغيير مشهود در بلوغ شروع بلوغ زنانه کدام مورد است؟ (ارشد فیزیو 87)

الف- Menarche

ب- pubarche

ج- thelarche

د- Adrenarche

 

دیدگاه‌ها  

# با سلام لطفا منابع متن را مرقوم فرماییدبهلول تقوی 1398-03-10 15:22
فیزیولوژ غده هیپوفیز
# فیزیولوژی غده هیپوفیزبهلول تقوی 1398-03-10 15:26
با سلام لطفا منابع مورد استفاده را نیز مرقوم فرمایید
کانال تلگرامی بیوتکنولوژی و زیست شناسی اینستاگرام بیوتکنولوژی, bio1 ریسرچ گیت گوگل اسکولار بیوتکنولوژی لینکدین بیوتکنولوژی
تمام حقوق این سایت متعلق به گروه bio1 به سرپرستی پوریا غلامی تیلکو می باشد . نقل مطالب متمم بدون ذکر منبع، تخلف محسوب شده و متخلفین بر اساس قوانین جاری کشور مورد پیگرد قانونی قرار می گیرند.

جستجو